دروازه قرآن

فرناز شهید‌ثالث

آن قدیم­ها مثل حالا نبود که محل ورود و خروج شهر با ایستگاه عوارضی مشخص شود؛ آن روزها هر شهری برای خودش چند دروازه داشت و هر دروازه­ای هم برای خودش اسمی داشت. حالا بیشتر دروازه­ها در شهرهای مختلف ایران خراب شده­اند و اثری از آن‌ها نمانده است. با این حال در بعضی شهرها هنوز دروازه­ای به اسم «دروازه قرآن» باقی مانده.

در ورودی اصلی بعضی از شهرها دروازه­ای بوده که بالای آن یک قرآن می­گذاشتند تا هر کسی که از شهر بیرون می­رود یا به شهر برمی­گردد، از زیر قرآن رد شود.

معروف­ترین دروازه قرآن کشور، دروازه قرآن شیراز است که اولین بار حدود هزار سال پیش در ورودی شهر شیراز، در «تنگه‌ی الله‌اکبر» ساخته شده. «امیر عضدالدوله دیلمی» دستور داده بود این دروازه را به شکل طاقی بسازند و بالای آن اتاق کوچکی درست کنند تا همیشه در آن یک جلد قرآن ارزشمند باشد.

شیرازی­ها از قدیم برای این دروازه خیلی ارزش و احترام قائل بودند. اول هر ماه راه می­افتادند سمت دروازه قرآن تا از زیر قرآن بزرگی که بالای دروازه بود، رد شوند. برای همین، «کریمخان زند» وقتی دید دروازه خراب شده، دستور داد تا آن را تعمیر کنند. چند سال بعد از آن در دوره‌ی قاجار، یعنی بین صد تا دویست سال پیش، چند زلزله آمد و دروازه تخریب شد.

در دوره‌ی پهلوی و در سال 1315 برای بزرگ­تر کردن شهر شیراز، این دروازه را هم مثل خیلی دروازه­های دیگر خراب کردند، اما مردم که دروازه قرآن را دوست داشتند، کوتاه نیامدند. یکی از تاجران معروف شهر به اسم «حاج‌حسین ایگار» هزینه‌ی ساخت یک دروازه قرآن جدید را داد تا با چند متر فاصله از دروازه قرآن قبلی ساخته شود؛ همین دروازه­ای که ما امروز در شیراز به اسم دروازه قرآن می­شناسیم و یکی از آثار گردش‌گری مهم شیراز است.

اما فکر نکنید فقط شیراز است که دروازه قرآن دارد. در چند دهه‌ی گذشته شهرهای دیگری هم برای خودشان دروازه قرآن ساخته­­اند. البته این دروازه­­ها به اندازه‌ی دروازه قرآن شیراز شهرت ندارند. حتی دروازه قرآن شهر یزد، که حدود پنجاه سال پیش با طراحی جدیدی ساخته شد و این روزها به یکی از مکان­های دیدنی شهر یزد تبدیل شده است.

دروازه قرآن شهر یزد هم مثل شیراز، در ورودی اصلی شهر ساخته شده تا طبق رسم ایرانی­های مسلمان، تمام مسافرها از زیر قرآن رد شوند، اما این دروازه‌ی جدید کمی فرق دارد و برای رد شدن از زیر طاق آن، باید از پیاده­راه یک میدان سرسبز که گل و فواره دارد عبور کرد. شکل ظاهری این دروازه هم با دروازه قرآن شیراز خیلی فرق دارد. در یزد انگار یک آدم قدبلند ایستاده و دست­هایش را کنار گوشش گذاشته تا اذان بگوید.

دروازه قرآن بهبهان از نظر ظاهری به شکل دروازه قرآن شیراز شبیه­تر است و در مسیر جاده­ای ساخته شده که به شیراز می­رسد. عظمت و شکوه این دروازه آن‌قدر چشم‌گیر است که از فاصله­های دور دیده می­شود. بهبهان، حالا بزرگ­ترین دروازه قرآن کشور را دارد. ارتفاع این دروازه 26 متر است و برای تزئین آن زحمت زیادی کشیده شده. کاشی­کارهای اصفهانی تا بهبهان رفته­اند و نقش­هایی شبیه مسجد زیبای «شیخ لطف­الله» اصفهان کشیده­اند.

از همه‌ی این شهرها و دروازه­ قرآن­ها که بگذریم، تهران به عنوان پایتخت کشور هم قرار است به زودی یک دروازه قرآن داشته باشد. البته عمر شهر تهران نسبت به شهرهایی مثل شیراز و یزد و خیلی شهرهای دیگر، کوتاه است. اما وقتی «آغامحمد خان قاجار» حدود دویست سال پیش تهران را به عنوان پایتخت انتخاب کرد، چند دروازه هم برای شهر ساخته شد. حالا فقط اسم چند تا از آن دروازه­ها روی محله­های تهران باقی مانده و از خود آن‌ها خبری نیست. با این حال قرار است با طراحی درست و زیبا، چند دروازه برای قشنگی در شهر بسازند. یکی از این دروازه­ها «دروازه قرآن تهران» خواهد بود. هنوز کلنگ این دروازه به زمین نخورده است اما منتظریم تا ببینیم آیا تهرانی­ها هم یک روزی دروازه­ای به زیبایی و اصالت جایی مثل دروازه قرآن شیراز خواهند داشت یا نه.