لوپتو درمانی در فضایی ایرانی

نقد و بررسی انیمیشن ایرانی «لوپتو»

علی خانمرادی

حتی اگر در زمینه انتخاب انیمیشن‌های خوب، آدم سخت‌گیر و سخت‌پسندی باشیم، باید قبول کنیم در سال‌های اخیر انیمیشن‌های ایرانی خوبی ساخته شده و حالا انیمیشن‌های ایرانی به سطح قابل قبولی رسیده‌اند. البته هنوز با سطح اول انیمیشن‌سازی در دنیا فاصله داریم و راه طولانی برای رسیدن به سطح انیمیشن‌های والت دیزنی، پیکسار و جیبلی داریم. با این حال اگر بخواهیم آثار تولیدشده‌ی ایرانی را با دیگر آثار خودمان مقایسه کنیم می‌توانیم حرکت روبه‌جلو و پیشرفت را در همه‌ی بخش‌های ساخت انیمیشن شاهد باشیم.

• ...و اما لوپتو

«لوپتو» عنوان آخرین انیمیشنی است که سینمای ایران با تولید آن توانسته قدم مهمی در زمینه تولید آثار بلند انیمیشنی بردارد و همچنین پای خانواده‌ها و فرزندان‌شان را نیز به سینما باز کند. کارگردانی این اثر به عهده‌ی عباس عسکری است و جمعی از بهترین گویندگان و صداپیشگان کشورمان به جای شخصیت‌های این کار، صداپیشگی کرده‌اند.

• خلاصه داستان

داستان این انیمیشن به‌طور خلاصه در یک آسایشگاه بیماران روانی روایت می‌شود؛ اما نه یک آسایشگاه معمولی. آقای دکتر کمالی، مدیر این آسایشگاه به جای این که بیمارانش را به قرص و دارو عادت دهد؛ به آن‌ها یاد می‌دهد چطور اسباب‌بازی و عروسک‌های جذاب درست کنند و به این شکل هم آن‌ها را درمان می‌کند (عروسک درمانی) و هم باعث می‌شود از خلاقیت خود استفاده کنند و تبدیل به بهترین سازندگان اسباب‌بازی شوند. علی، پسر آقای کمالی در این راه به پدرش کمک می‌کند. هنگامی‌که کارگاه اسباب‌بازی آقای کمالی به خاطر نفوذ یک خرابکار متوقف می‌شود، علی متوجه می‌شود و جلوی یک اتفاق بد و تعطیلی همیشگی کارگاه گرفته می‌شود. به‌این‌ترتیب آن‌ها پس از یک وقفه و کلی ماجرا دوباره به ساختن اسباب‌بازی آن هم از نوع ایرانی‌اش مشغول می‌شوند.

• معنای کلمه «لوپتو»

قبل از آن که در مورد نقاط ضعف و قوت اثر حرفی بزنیم درباره‌ی کلمه‌ی «لوپتو» این توضیح را بدهیم که در گویش مردم کرمان، لوپتو به معنی اسباب‌بازی، عروسک یا بازیچه است و چون فیلم در کرمان ساخته شده است این عنوان را برای آن انتخاب کرده‌اند.

• یک انیمیشن شاد، بیشتر مخصوص کودکان

در مورد «لوپتو» می‌توان به نکات زیادی اشاره کرد؛ یک انیمیشن شاد همراه با موسیقی و آواز و شخصیت‌های پرشور در فضایی رنگارنگ همراه با صحنه‌های اکشن که مطمئناً کودکان از تماشای آن لذت می‌برند. این به معنای لذت نبردن نوجوانان و حتی بزرگ‌سالان نیست؛ اما با توجه به قصه و ماجرای انیمیشن و شخصیت‌پردازی و البته تا حدودی شعارزدگی فیلم، می‌توان حدس زد که بسیاری از نوجوانان و بزرگ‌سالان از تماشای آن شگفت‌زده نمی‌شوند و حتی «شفافیت و رو بودن پیام فیلم» باعث شده ارتباط برقرار کردن با آن چندان دل‌چسب نباشد. در ادامه این مورد را بیشتر بررسی خواهیم کرد.

• ایرانی‌ترین انیمیشن

اگر بخواهیم در مورد جزئیات فیلم بگوییم باید به نقاط قوت اثر اشاره کنیم؛ به ایده‌ی بسیار خوب فیلم که قصه‌ایست در مورد یک شیوه‌ی درمان روانشناسی آن هم در یک آسایشگاه جالب با شکل و معماری زیبا و سنتی که برخلاف بسیاری از انیمیشن‌های داخلی به سمت تقلید از آثار خارجی نرفته و تلاش کرده، ایده‌اش را به ایرانی‌ترین شکل ممکن روایت کند. علاوه بر فضا و طراحی مکان‌ها، شخصیت‌ها هم چهره و شمایل ایرانی دارند و این کار باعث شده با انیمیشنی مواجه باشیم که نسبت به اکثر آثار قبل از خودش ایرانی‌تر باشد و این از نقاط خوب و ارزشمند انیمیشن لوپتو است.

• قصه‌ای سرراست و بی‌شیله‌پیله

«لوپتو» قصه‌ای سرراست و خطی دارد. این ویژگی درواقع می‌تواند هم نقطه قوت فیلم باشد و هم نقطه‌ضعف آن. سرراست بودن قصه به این معنی است که بی‌دلیل داستان را پیچیده نکرده‌اند و سازنده‌ی اثر، فقط ماجرای اصلی را که از ابتدا تصمیم داشته روایت کند به تصویر کشیده است؛ بدون اضافه کردن اتفاقات غیرضروری که باعث پیچیدگی بی‌دلیل ماجرا می‌شود و چندان هم تأثیرگذار نیست.

در آثاری که برای مخاطب کودک ساخته می‌شود سرراست بودن و پرهیز از پیچیدگی کار هوشمندانه‌ای است. این در حالی است که فیلم‌های بلند برای مخاطبان بزرگ‌تر، اگر خالی از پیچیدگی باشد احتمالاً حوصله‌ی مخاطب را سر می‌برد؛ چراکه ذهن او را به چالش نمی‌کشد. حالا تصور کنید چنین قصه‌ای برای مخاطب نوجوان و بزرگ‌سال ساخته می‌شد و در بخش‌های مختلف فیلم به زندگی گذشته‌ی هر کدام از شخصیت‌ها پرداخته می‌شد و علت بیماری آن‌ها و مشکلات‌شان با جزئیات زیبایی مطرح می‌شد. طبیعتاً ارتباط برقرار کردن با آن برای کودکان چندان دل‌چسب و آسان نبود؛ اما برای افراد بزرگ‌تر بسیار زیبا و بامحتواتر می‌شد.

برخلاف نقدهایی که در مورد لوپتو شده، به نظر می‌رسد در این مورد کار نویسندگان و کارگردان خوب بوده است. اما این امکان وجود داشت که همین قصه را با فراز و فرود و هیجان بیشتری روایت کنند تا به راحتی قابل حدس زدن نباشد و حتی مخاطب کودک هم در پیش‌بینی روند داستان و پایان آن، کار آسانی نداشته باشد.

تهیه‌کننده و کارگردان انیمیشن گفته‌اند این فیلم برای تماشاگران نوجوان و بزرگ‌سال هم جذابیت دارد. احتمالاً منظور آن‌ها بیشتر، بخش‌های اولیه‌ی فیلم بوده که به زندگی و ازدواج آقای کمالی پرداخته است. اما به‌طورکلی به نظر می‌رسد مخاطب اصلی این انیمیشن کودکان باشند. ولی تماشای آن به خاطر شوخی‌ها و شیطنت‌های شخصیت‌ها برای هر سنی سرگرم‌کننده است. موسیقی و رنگ‌های تند و فضای شاد فیلم که پر از نشانه‌ها و نمادهای ایرانی است بخشی از این سرگرم‌کنندگی را به وجود آورده است.

• زیرپوستی حرف زدن

یکی از ضعف‌های این فیلم همان‌طور که اشاره شد شعارزدگی و انتقال شفاف و مستقیم پیام اصلی است. این که می‌توانیم با امید و شجاعت به هدف‌مان برسیم و از شکست خوردن نترسیم؛ این که تلاش کنیم تولیداتی که مردم خودمان تهیه کرده‌اند را استفاده کنیم و همواره کالاهای ایرانی را در مقابل کالاهای خارجی انتخاب کنیم... این‌ها همه خوب است؛ اما تلاش و تأکید کارگردان برای نشان دادن این پیام‌ها بسیار مشخص و شفاف است. در تولید آثار هنری باید بسیار دقت کنیم که پیام و مفهوم اصلی که در ذهن داریم را به شکلی غیرمستقیم و به‌اصطلاح «زیرپوستی» به مخاطب انتقال دهیم تا احساس شعارزدگی به او دست ندهد و متوجه تأکید ما نشود.

مطمئناً در یک مقاله کوتاه نمی‌شود تمام بخش‌های یک اثر را بررسی کرد؛ اما همین‌قدر بدانید که انیمیشن «لوپتو» اگرچه هزینه زیادی روی دست تهیه‌کننده گذاشته است، ولی به احتمال زیاد جذابیت‌هایی که برای کودکان و حتی نوجوانان دارد باعث می‌شود به یکی از پردرآمدترین انیمیشن‌های ایرانی تبدیل شود.