ایستگاه بعد، مریخ

فریده فرهادی

به لطف کاوش‌ها و اکتشافات متعدد، امروزه مریخ یا سیاره‌ی سرخ یکی از آشناترین نقاط منظومه‌ی شمسی است. دانشمندان از دیرباز باور داشتند که سرانجام روزی خواهد رسید که زمین قابل سکونت نخواهد بود. به همین علت ده‌ها سال است که فرستادن انسان به مریخ یکی از هدف‌های اصلی اکتشاف‌های فضایی بوده است. چرا که به نظر می‌رسد شرایط سکونت‌پذیری انسان بر سطح مریخ از سیاره‌های دیگر و هم‌چنین از ماه مناسب‌تر است.

بین زمین و مریخ، از نظر اندازه، انحراف محور، ساختار، ترکیب و حتی وجود آب روی سطح آن‌ها شباهت‌هایی وجود دارد، ولی دارای اختلافات اساسی بسیاری نیز هستند که زندگی در مریخ را به چالش بسیار سختی تبدیل می‌کند.

می‌دانیم که مواد اولیه‌ی سیاره‌ی مریخ در آغاز حیاتش، مشابه مواد تشکیل‌دهنده‌ی زمین بودند؛ اما به مرور همه چیز تغییر کرد. این فرایند درست مانند نوعی فروپاشی بود. سیاره‌ی سرخ، گرم و مرطوب بود و جو پایداری داشت؛ اما اکنون سیاره‌ای سرد و دنیایی بیابانی است. طوفان‌های گردوغبار مریخ به حدی شدید هستند که می‌توانند کل سطح این سیاره را بپوشانند. دمای این سیاره به‌قدری پایین است که دی‌اکسیدکربن موجود در جوّ آن به ‌صورت مستقیم به شکل برف و یخ روی سطح آن فرود می‌آید. هم‌چنین به مرور میدان مغناطیسی خود را از دست داد. از بین رفتن میدان مغناطیسی به این معنی است که این سیاره هیچ محافظی در برابر پرتوهای مضر نخواهد داشت. مواد تشکیل‌دهنده‌ی اتمسفر زمین؛ اکسیژن، نیتروژن، هیدروژن، بخار آب و دی‌اکسیدکربن است، ولی مواد تشکیل‌دهنده‌ی اتمسفر مریخ بیش‌تر دی‌اکسیدکربن و مقداری بخار آب است که تنها 13٪ آن را اکسیژن تشکیل می‌دهد. جاذبه‌ی مریخ ثلت جاذبه‌ی زمین است.

بنابراین شرایط کنونی مریخ برای زندگی انسان مناسب نیست و مهم‌ترین چالش پیش رو، پناهگاهی برای زیستن است. خانه‌هایی که زندگی برای انسان را روی کره‌ای به جز زمین، ممکن می‌سازند.

اخیراً برنامه‌های جدی، از سوی برخی از سازمان‌ها مانند ناسا، در ‌رابطه با زیستگاه‌هایی در مریخ شکل گرفته و دانشمندان، معماران و طراحان برجسته در تلاش هستند تا پروژه‌هایی را در این زمینه به انجام برسانند. ساختن یک زیستگاه در مریخ، با چالش‌های خاصی همراه است. پژوهش‌گران سکونت‌پذیری مریخ را شامل سه فرایند اصلی در نظر می‌گیرند: ایجاد جو، گرم نگه داشتن جو و جلوگیری از، از دست رفتن جو و نشت آن به فضای بیرونی. هم‌چنین مصالح ساختمانی و آب نیز چالش مهمی به حساب می‌آید. چرا که بردن مصالح از زمین به مریخ صرفه‌ی اقتصادی ندارد.

ناسا پروژه‌ی «چاپ سه‌بعدی» با استفاده از مواد خام موجود در سیاره‌ی سرخ را پیشنهاد داده و سال ۲۰۱۵ میلادی مسابقاتی برای طراحی زیستگاه انسان در مریخ برگزار کرد تا بدین شکل بهترین روش را برای طراحی و تولید چنین زیستگاه‌هایی پیدا کند.

تیم‌ها باید زیستگاهی را طراحی می‌کردند که پناهگاهی پایدار برای چهار فضانورد، در شرایط اقلیمی خاص مریخ و قابل ساخت با تکنولوژی چاپ سه‌بعدی باشد. هم‌چنین باید ایده‌های خلاقانه‌ای در زمینه‌ی انتقال مواد از زمین به مریخ و طریقه‌ی ساخت ارائه می‌دادند. به‌علاوه تسهیلات ذخیره‌سازی مایحتاج، تجهیزاتی برای استخراج آب و اکسیژن و مصالح ساختمانی، فضاهایی برای تولید مواد غذایی و ابزار و وسایل، ماشین‌آلاتی برای تولید سوخت که احتمالاً هیدروژن و متان خواهند بود و نیز سوخت یا منبع دیگری از انرژی برای استفاده در حمل‌ونقل در سطح مریخ نیز باید موردتوجه قرار می‌گرفت.

 ناسا سرانجام پنج طرح برتر را انتخاب کرد و قرار است مدل‌های کوچک‌تری از طرح‌های این پنج تیم تهیه تا مشخص شود طرح کدام‌یک از آن‌ها می‌تواند در سطح مریخ کارایی بیش‌تری از خود نشان دهد. البته اخیراً ناسا اعلام کرده است که  برنامه‌های ناسا برای سفر به مریخ تا سال ۲۰۵۰ میلادی به تعویق خواهند افتاد.

در حال حاضر سفر به مریخ محدود به رسیدن و زنده ماندن در آن نمی‌شود و بشر با مشکلات فراوانی روبه‌رو است. ازجمله  کنار آمدن با سختی‌های مسافرت، دغدغه‌ی غذا، آب و اکسیژن، اثرات زیان‌آور ریزگرانش، خطرات بالقوه‌ای مثل تشعشعات و قبول این حقیقت که این فضانوردان میلیون‌ها کیلومتر از نیروی‌های کمکی دور هستند و تا سال‌ها باید در محدودیت به سر ببرند. هم‌چنین، فرود روی یک سیاره‌ی دیگر، کار کردن و زندگی کردن در آن و بالأخره بازگشت از آن سیاره به زمین،  سختی‌های بسیاری را به همراه خواهد داشت. بشر باید به راه‌کارهایی دست پیدا کند تا بتواند در این سیاره بماند و تمدن بشری را در آن گسترش دهد.