مزرعه پرورش حشرات

فریده فرهادی

حشرات بیش از چهارصد میلیون سال قدمت دارند و امروزه در ساخت دارو‌های  پزشکی، داروهای طب سنتی، گاز بیودیزل*، روغن و چربی‌ها، لوازم آرایشی و  بهداشتی، لباس و پوشاک، صنعت کشاورزی، صابون‌سازی، تولید غذا برای حیوانات خانگی، کمک به اکوسیستم و مصارف دیگر کاربردهای فراوانی دارند.

اخیراً در سراسر جهان توجه ویژه‌ای به پرورش حشرات به ویژه حشرات خوراکی می‌شود، البته حشره‌خواری در دنیا به صورت عمده برای تغذیه‌ی حیوانات کاربرد دارد و استفاده از حشرات برای غذای انسان در تمامی کشور‌های جهان هنوز رایج و فراگیر نشده و جایگاه مناسبی در وعده‌های اصلی غذا پیدا نکرده است؛ اما در دهه‌های گذشته در نقاطی از دنیا، از جمله چین و برخی کشورهای آفریقایی که به دلیل کمبود غذا مجبور به مصرف انواع حشرات به عنوان غذا شده‌اند؛ به آن‌ها به عنوان منبع با ارزش غذایی نگاه می‌شود. در حال حاضر 44 نوع حشره‌ی خوراکی استفاده می‌شود، مثلاً در  نیجریه و الجزایر جیرجیرک، بید، ملخ، موریانه و مورچه را منبع غنی از پروتئین می‌دانند. ژاپنی‌ها به پرورش کرم ابریشم به عنوان یک منبع غذایی توجه دارند و مکزیکی‌ها، سال‌های سال است که حشره می‌خورند. مردم اندونزی هم از طرفداران سرسخت سنجاقک‌ها هستند و غذای لذیذی را با آن تهیه می‌کنند. تایلندی‌ها از زنبور عسل، مورچه، ملخ و حشرات آبی، استفاده می‌کنند. در بسیاری از کشورها مانند مکزیک، ژاپن، هند، فرانسه، تایلند، چین و فیلیپین مشتریان زیادی برای ملخ‌ها وجود دارد.

ایده‌های پول‌ساز فراوانی در صنعت پرورش حشرات به عنوان غذا وجود دارد چرا که  حشرات به عنوان منبع غنی شده پروتئین، روی، آهن، ویتامین و املاح برای تغذیه‌ی انواع حیوانات، مثل پرنده‌های زینتی، ماهی‌های آکواریومی، خزنده‌ها، دوزیستان، بندپایان، جونده‌های کوچک و پستانداران کوچک کاربرد دارند؛ و از طرفی پرورش آن‌ها به نسبت حیوانات دیگر مزیت‌های زیادی دارد؛ چون برای پرورش حشرات به آب، غذا و فضای کم‌تری نیاز است، زود بازده‌اند، سرمایه‌ی کم‌تری نیاز دارد، فروش محصول راحت‌تر است و علاوه بر آن میزان گاز‌های گل‌خانه‌ای که حشرات تولید می‌کنند در حد صفر و ناچیز است. بنابراین اکنون در اکثر نقاط دنیا به دنبال استفاده از قابلیت حشرات برآمده‌اند. آن‌ها با ایجاد مزراع پرورش حشرات، اقدام به پرورش آن‌ها می‌کنند تا علاوه بر استفاده‌های رایجی که تاکنون از آن‌ها می‌شده، به عنوان یک منبع تغذیه‌ی مناسب مورد استفاده‌ی دام‌ها  و احتمالاً انسان قرار گیرد. ترکیه در همسایگی ما جزء بزرگ‌ترین صادر کنندگان ملخ است در صورتی که تقریباً هیچ‌گونه مصرف خوراکیِ داخلی ندارد و آن را به کشورهای مشتریِ این حشره، مانند آلمان، اتریش، هلند، سوئیس و فرانسه صادر می‌کند.

 وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ایران نیز پرورش حشرات را در فهرست مشاغل خانگی معرفی کرده است. به گفته‌ی کارشناسان از بین ۲۱۱۱ نوع حشره‌ی پرورشی در دنیا فقط هشت نوع آن در ایران پرورش داده می‌شود.

 خبرهایی از فعالیت مؤسسات و دانشگاه‌ها و یا برخی افراد در حوزه‌ی پرورش آن‌ها به منظور مصارف داخلی و صادرات وجود دارد. از جمله طرحی در کرمانشاه که با مشارکت پروژه‌ی تحقیقاتی مشترک دانشگاه رازی با معاونت پژوهش و فناوری سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی تیرماه ۱۳۹۷ به تصویب رسید و در آبان ماه ۱۳۹۹ خاتمه یافت.

البته پرورش حشرات بیولوژیک و تغذیه‌ای و حشرات تزئینی بیش از سایر حشرات مورد استقبال افراد عادی قرار می‌گیرد چرا که پرورش حشرات پزشکی بسیار سخت است و نیاز به فضای ایزوله و دستورالعمل‌های خاص خود را دارد. 

مهندس محمد آروین، ساکن شهرستان البرز استان قزوین از اولین افرادی است که اقدام به تأسیس مزرعه‌ی پرورش حشرات در ایران کردند. وی که تحصیلاتش را در رشته‌ی مهندســی تولیدات گیاهی و مهندسی فناوری صنایع غذایی به پایان رســانده، به دلیل علاقه‌اش به حشرات از سال 1379 در این حوزه فعالیت دارد. مزرعه‌ی او در شهر صنعتی البرز در نزدیکی قزوین قرار دارد و با پرورش حشرات نقش مهمی در تولیدات گیاهی و صنایع غذایی دارد، چرا که بخشــی از آن‌ها به عنوان آفت‌کش‌های طبیعی و بخش دیگر آن در مصارف خوراکی مغذی دام، طیور و سایر حیوانات کاربرد دارد.

 ایران ظرفیت بسیار بالایی برای تولید و روآوری به این صنعت پر سود دارد؛ اما باید این نکته را هم در نظر داشت که این کار سختی‌های فراوانی دارد و تحقیق، مطالعه و علاقه‌ی بسیار می‌خواهد.

*گاز بیودیزیل، یک نوع سوخت غیر سمی، تجدیدپذیر، ایمن و تجزیه‌پذیر است که از منابع طبیعی نظیر روغن‌های گیاهی، روغن پسماند غذایی، چربی حیوانات و جلبک‌ها به‌دست می‌آید. این سوخت را می‌توان با گازوئیل مخلوط و در خودروهای گازوئیل‌سوز به‌کار برد.