تاریخچه

تونلی به تاریخِ منگنه

هاجر زمانی

عکس: مژگان شیخی

به جای مقدمه

زمانِ ما کتاب درسی را آنلاین تهیه نمی‌کردند. کتاب‌ها توی لوازم‌التحریر‌فروشی‌ها فروخته می‌شد. می‌رفتیم و پایه‌ی تحصیلی و رشته‌ی‌مان را می‌گفتیم و کتاب‌های‌مان را تحویل می‌گرفتیم. همان‌جا هم عملیات منگنه‌زنی کتاب‌ها انجام می‌شد. منگنه‌های بزرگی که مثلِ یک تمساح دهان باز می‌کردند و هر کتاب را سه‌تا گازِ محکم می‌گرفتند. دستگاهِ منگنه‌زن توی خانه با این زمین تا آسمان فرق داشت و با حیرت و تعجب، به این دستگاه عظیم نگاه می‌کردیم. دستگاهِ خانه چند برگ کاغذ را بیش‌تر نمی‌توانست گاز بگیرد؛ اما این دستگاهِ منگنه کتاب‌های قطور را هم منگنه می‌زد و آخ نمی‌گفت.

شاید تا به حال بهش فکر نکرده باشید؛ اما دستگاه منگنه‌زنی از زمان‌های خیلی قدیم یکی از پر کاربردترین وسایل توی اداره‌ها بوده که هر کارمندی یک دستگاه منگنه داشت و هنوز هم توی اداره‌ها کاربردی و مهم است.

تاریخچه

از زمانی که انسان کاغذ را اختراع کرد، به واسطه‌ی کاغذ شروع به اختراعات دیگر کرد. اختراعاتی مثل مداد و روان‌نویس و خودکار و... در دهه 1800 میلادی، وقتی که کاغذ به زندگی مردم راه پیدا کرد و اداره‌های مختلف از کاغذ استفاده کردند، جاهایی مثل بانک‌ها، مدرسه‌ها و خزانه‌ها، نیاز به این پیدا کردند که چند برگ کاغذ را به هم بچسبانند و بعضی کاغذها را آرشیو کنند.

آن‌ها برای این کار روش‌های مختلفی را امتحان کردند. مثل استفاده از چسب، گره‌زدن با روبان و یا پهن کردن با موم برای چسباندن چند کاغذ به هم استفاده کردند؛ اما وقتی تعداد صفحه‌ها زیاد می‌شد، این روش‌ها به خوبی جواب نمی‌دادند و اسباب دردسر و زحمت بودند.

از آن‌جا که کشور فرانسه منبع اختراعات لوکس و اشرافی بود، در مورد منگنه هم همین اتفاق افتاد. پادشاه فرانسه، ‌لویی پانزدهم که احتمالاً عاشق نوشتن نامه‌های طولانی بوده، چند مخترع را صدا کرد و از آن‌ها خواست برای حل این مشکل کاری کنند.

چه باورتان بشود چه نه، مخترعین دست به کار شدند و اولین دستگاه منگنه‌زنی جهان ساخته شد. آن هم از جنس طلا! چون این وسیله را تحفه‌ای به پیشگاه ملوکانه لویی پانزدهم می‌دانستند. علاوه بر زدن منگنه این دستگاه با سنگ‌های قیمتی تزئین شده بود و علامت پادشاه را هم روی کاغذ ثبت می‌کرد! (پاچه‌خواری چه کارها که نمی‌کند!)

درباریان که از این اختراع جدید به وجد آمده بودند، مثل زمان بچگی ما که تند تند و الکی منگنه می‌زدیم تا سوزنش تمام شود و سوزن نو بگذاریم، آن‌قدر منگنه زدند که خزانه‌داری پادشاه به اعتراض درآمد که چه خبرتان است و سوزنِ منگنه گران است و از جنس طلا! دیگر حق ندارید منگنه بزنید! و خب البته هر روز که می‌گذشت، ‌مصرف کاغذ در کشور بیش‌تر می‌شد و این منگنه راهکار خوبی نبود.

این شد که دوباره مخترعین دست به کار شدند تا از فلز ارزان‌تری برای منگنه استفاده کنند. در سال 1866، «جرج‌مک گیل» اولین منگنه از جنس برنج را ساخت و این دستگاه انقلاب بزرگی در زمینه‌ی دستگاه منگنه و احتمالاً صنعت اداری فرانسه بود! او با تلاش و همت زیاد در سال 1879 اولین کار عملی خودش را روی یک مجله پیاده کرد و این مجله را به بازار رساند که در نوع خودش ابتکار خوبی بود. دستگاهی که او ساخته بود یک کیلو وزنش بود و عمق سوزن‌های آن یک سانتی‌متر بود.

سال‌ها این دستگاه یکه‌تازی می‌کرد؛ اما در سال 1937 اتفاق جدیدی افتاد. شرکتی به نام «سوینگ لاین» از منگنه‌ی جدیدی رونمایی کرد. در این دستگاه یک ردیف سوزن منگنه به راحتی وارد مخازن دستگاه می‌شد و بدون کمک به ابزار دیگری، سوزن‌ها در کاغذ فرو می‌رفتند و به هم می‌چسبیدند.

بعد از سال‌ها آزمون و خطا و طراحی‌های مختلف در کشورهای مختلف، الآن دستگاه‌های منگنه زیادی توی بازار وجود دارند که متناسب با نیازتان می‌توانید آن را تهیه کنید.

کاربرد منگنه

کاربرد اصلی منگنه را همه به خوبی می‌دانید؛ اما به مرور زمان منگنه در صنایع دیگر هم مورد استفاده قرار گرفت. در صنعت چوب و نجاری برای وصل کردن تکه‌های چوب به هم. یا در صنعت مبل‌سازی برای نصب پارچه به چوب، از منگنه استفاده می‌شود. چرا که از چسب قوی‌تر است و باعث محکم و ثابت ماندن قطعه‌های وصل شده به هم می‌شود. اگر به قاب‌سازی رفته باشید و خوب دقت کرده باشید، در آن‌جا هم می‌بینید که منگنه کاربرد زیادی دارد؛ اما خب! این‌جا دیگر منگنه‌زنی دستی جواب نمی‌دهد و «منگنه‌کوب» به کارشان آمده است که خیلی سریع و بدون زحمت است. کاربرد منگنه به همین صنایع خلاصه نمی‌شود، طراحی داخلی و دکوراسیون، وصل کردن کف‌پوش یا حتی نصب تأسیسات و صنایع بسته‌بندی هم نیاز به منگنه دارند.

یار منگنه

یکی از ابزارهای جالب توجه برای منگنه، منگنه‌کش است. گاهی به اشتباه چند کاغذ را به هم منگنه می‌زنیم و نمی‌خواهیم کاغذ پاره بشود. این وسیله به کار ما می‌آید تا بدون زخم و خونریزی، منگنه را از جایش بیرون در بیاوریم.

یار دیگر منگنه، سوزن آن است. قطعه‌ای فلزی که دو سر آن با زاویه‌ی نود درجه خم شده است و در داخل منگنه قرار می‌گیرد. معمولاً تعدادی سوزن منگنه به هم چسبانده شده‌اند که بتوان به راحتی آن‌ها را داخل منگنه قرار داد.