تاریخچه

بانکداری به سبک کاهنان معبد

(تاریخچه‌ی بانک)

هاجر زمانی

مقدمه

این روزها کم‌تر کسی با خودش اسکناس و پول نقد حمل می‌کند؛ اما زمانی را تصور کنید که هنوز اسکناس اختراع نشده بود و مردم از سکه برای داد و ستد حمل می‌کردند. شاید خنده‌دار باشد؛ اما یکی از معضلات افراد پولدار آن زمان نگه‌داری و مراقبت از سکه‌های‌شان بوده است! چه در خانه و چه در هنگام مسافرت و تجارت که باید حجم زیادی از سکه را دنبال خودشان به این‌طرف و آن‌طرف می‌کشیدند. اصلاً همین است که هنوز که هنوزه عده‌ای دنبال پیدا کردن گنج و سکه هستند؛ چون زیر زمین محل اختفای خوبی بود. ممکن بود طرف از دنیا برود و یا اسیر دزدان و غارت گران بشود و هیچ کس هم نفهمد که سکه‌هایش را کجا پنهان کرده است.

با این حال بعضی منابع می‌گویند از وقتی سکه اختراع شد، ‌به نحوی بانک هم به وجود آمد. اولین بانک‌ها را به اقوام کهن آشوریان و بابلیان نسبت می‌دهند. تاریخ‌شناس‌ها می‌گویند مردم این تمدن از اسنادی استفاده می‌کردند که چیزی شبیه چک‌های زمان ما بوده است! تاریخ شناس‌ها می‌گویند دو هزار سال قبل از میلاد مسیح در معابد بابل، کاهنان، طلاها و اموال با ارزش مردم را می‌گرفتند و در عوض به آن‌ها زمین کشاورزی یا معدن رهن می‌دادند! در قرن سوم و چهارم پس از میلاد، یونانی‌ها هم با الگو گرفتن از بابل،‌ به مدیریت پول و اعطای وام روی آوردند. به عنوان مثال معبد دلفی در شهر افسس یکی از این معابد بود. با حمله اسکندر مقدونی به یونان و کشورگشایی‌های او این سیستم گسترش پیدا کرد و به کشور مصر هم رسید.

یونانی‌ها، ‌رومیان، چینی‌ها، ‌هندی‌ها و ایرانی‌ها از جمله اولین تمدن‌هایی بودند که برای ذخیره و نگه‌داری سکه‌های‌شان سیستم بانکداری داشتند که اکثراً از همان سیستم ابتدایی بابل الهام گرفته بودند.

می‌گویند در ایران باستان اغلب موبدان یا همان کاهنان و شاهزاده‌ها در هر استان به کار بانکداری می‌پرداختند و بانکداری فقط مربوط به همین قشر بود؛ اما بعد از به سلطنت رسیدن هخامنشیان، ثبات و امنیت زیادی در کشور حاکم شد، ‌اقتصاد شکوفا و راه برای تجارت و کسب و کار همه اقشار باز شد. برای همین بالأخره مردم عادی هم توانستند به خدمات بانکداری دست پیدا کنند.

در حدود شش قرن قبل از میلاد مسیح بانکداری در چین هم رواج پیدا کرد و نقطه عطف بانکداری، اختراع کاغذ بود که به تهیه اسناد بانکی در آن زمان کمک بسیار زیادی کرد و نقل و انتقالات بانکی به ارزان‌ترین و ساده‌ترین شکل ممکن رواج پیدا کرد.

بانک‌های باستانی

یکی از معروف‌ترین بانک‌های باستانی که در شهر بابل تأسیس شده بود، «اِجیبی» نام داشت. این بانک در واقع به گروهی از یهودیان مهاجر به بابل تعلق داشت و کارهای زیاد مالی انجام می‌داد مثل اعطای سپرده، پرداخت وام و رهن املاک، خرید و فروش ملک،‌ غلامان، احشام و حیوانات، کشتی‌های حامل کالاهای ارزشمند و... یکی از جالب‌ترین کارهای آن‌ها باز کردن حساب جاری و در اختیار گذاشتن اسنادی مثل چک‌های امروزی بود.

بانک «موراشی» یکی از قدیمی‌ترین بانک‌های ایرانی در زمان هخامنشیان است که به یکی از ساکنان شهری به نام «نیپور» تعلق داشت. او نام خودش را روی بانکش گذاشت. می‌گویند کارهای بانک موراشی از بانک اجیبی هم گسترده‌تر بود. کارهایی مثل اخذ وجوه مربوط به کالاهای تجاری، حفر قنات، فروش آب به کشاورزان و صیادی بود!

بانکداری به شیوه‌ی نوین

در زندگی امروزی بانک‌ها قلب‌های اقتصادی جامعه هستند و افراد با سپردن نقدینگی‌ به بانک‌ها برای خودشان ایجاد اعتبار می‌کنند. اقتصاد بدون وجود بانک‌ها مفهومی ندارد و در هر کشور هر چه‌قدر بانک‌ها غنی‌تر و موفق‌تر باشند، آن کشور قدرت بیش‌تری دارد. بانکداری به شکل امروزی برای اولین بار در کشور ایتالیا شکل گرفت. کلمه‌ی بانک از یک واژه‌ی اصیل و قدیمی ایتالیایی انتخاب شده است که البته ریشه‌ی آلمانی و انگلیسی هم دارد. بعضی‌ها هم می‌گویند کلمه‌ی بانک از کلمه‌ی نیمکت در زبان انگلیسی گرفته شده است. آن‌ها می‌گویند یهودیان کارهای بانکی و تبادلات خود را روی نیمکت‌هایی انجام می‌دادند که وسط بازار قرار داشت.

از قرن پانزدهم میلادی به بعد بازرگانی در کرانه دریای مدیترانه به خصوص شهرهای و نیز و فلورانس ایتالیا گسترش پیدا کرد. کشف آمریکا و پیدایش مسیرهای جدیدِ دریایی مقدمه‌ی رونق اقتصادی در آن زمان بود و همه‌ی این‌ها دست به دست هم داد تا خدمات بانکداری گسترش پیدا کنند و به روز شوند. کار به جایی رسید که در قرن هفده حاکمان و شاهان و مقامات عالی رتبه از بانک ها پول قرض می‌گرفتند و همین استفاده‌‌ی بی‌رویه و کنترل نشده از منابع بانک‌ها باعث شد خیلی از بانک‌ها در آن ورشکسته و مقروض شوند.

در ابتدا قانون مشخصی برای بانک‌ها وجود نداشت، مثلاً در یک دوره هم بانک‌ها با چاپ اسکناس بی‌رویه و اعطای وام‌های زیاد و بدون پشتوانه باعث هرج و مرج و اخلال در اقتصاد جامعه شد. برای همین کم کم دولت‌ها به فکر افتادند تا این بی‌قانونی را کنترل کنند و تحت اختیار خود دربیاورند. این شد که مقررات سفت و سختی وضع شد و به کار بانک‌ها نظارت بیش‌تری داشتند. بانک‌های مرکزی به وجود آمدند تا به کار سایر بانک‌ها نظارت کنند و همین باعث پیشرفت و کنترل اقتصاد کشورها شد.

امروزه ما برای انجام اغلب کارهای بانکی نیازی نیست که از خانه خارج شویم و به کمک شبکه‌ی جهانی اینترنت کارهای بانکی خود را در خانه و از طریق گوشی همراه انجام می‌دهیم و این نیاز ما را به رفت و آمدهای غیر ضروری کم کرده است، خصوصاً در شیوع بیماری همه گیر کرونا و روزهای سخت قرنطینه. همین‌طور خیلی از بانک‌ها در کشورهای مختلف شعبه دارند و یا بانک‌های مختلف با هم تبادل دارند؛ و اگر به این سیستم جهانی متصل باشید، می‌توانید در هر کشور با همان کارت بانکی خودتان خدمات بگیرید و نیاز به تبادل پول نداشته باشید. به لطف سیستم بانکداری اینترنتی می‌توانیم از چند صد کیلومتر دورتر خرید خود را انجام دهیم و کالا یا خدمات مورد نیازمان را تهیه کنیم و نگران کلاهبرداری هم نیستیم. این چیزی‌ است که شاید در فکر و خیال یک انسان باستانی هرگز نمی‌توانست بگنجد!