علمی

آیا یادگیری در خواب ممکن است؟

 فریده فرهادی

دانشمندان دریافته‌اند که مغز هنگام خواب هم به فعالیت خود ادامه می‌دهد و اطلاعات جدید را بررسی و دسته‌بندی می‌کند. تمام اتفاق‌ها و اطلاعاتی که در طول روز دریافت کرده‌ایم، هنگام خواب برای مغز تکرار می‌شود و هیپوکامپوس که نقش بسیار مهمی در یادگیری و حافظه‌ی ما دارد، فعالیت و ارتباط خود با سایر بخش‌های مغز را قطع نخواهد کرد. در واقع دلیل بسیاری از خواب‌های ما در طول شب، پردازش اطلاعات همان روز با مغز است. بر همین اساس در دهه‌ی 60 میلادی مبحثی با عنوان «هیپنوپدیا» یا توانایی یادگیری هنگام خواب مطرح شد. آیا مغز انسان می‌تواند در خواب نیز، مطالبی را بیاموزد؟!

در نیم قرن گذشته پژوهشگران بسیاری با بررسی‌های علمی و انجام آزمایشات گوناگون روی افراد داوطلب سعی داشته‌اند پاسخ این سؤال را بیابند.

بیش‌تر این آزمایش‌ها که اغلب به مواردی مثل تقویت مهارت‌های زبانی، اجرای بهتر موسیقی و یا تلاش برای ترک سیگار و... می‌پردازند، دارای یک وجه اشتراک هستند و آن این‌که اولاً منحصر به موضوعات متکی به صدا هستند و دوم این‌که در مرحله‌ی رم REM)) خواب اتفاق می‌افتند. (رم اولین و مهم‌ترین مرحله‌ از مراحل خواب است که در آن، شخص به خواب می‌رود و چشم‌های او زیر پلک به سرعت و در جهات مختلف حرکت می‌کند. انسان در این مرحله، بیش‌تر خواب و رؤیا می‌بیند، بدنش بیش‌تر حرکت می‌کند و تنفس او نیز سریع‌تر می‌شود) چرا که در این مرحله از خواب فعالیت و کار سلول‌های مغزی ما بیش‌تر می‌شود و مغز می‌تواند صدا‌های اطراف را متوجه شود. در حقیقت مغز، پس از خواب بیش‌تر از آن‌چه تصور می‌شود، واکنش نشان می‌دهد و در واقع می‌تواند بشنود! برخی از دانشمندان معتقدند که در این مرحله از خواب، می‌توان مجموعه‌ای از کلمه‌ها را به صورت صوتی وارد مغز و به خوبی تثبیت کرد. بنابراین امکان یادگیری در خواب، در موارد بسیار معدود وجود دارد.

از طرفی دانشمندان باور دارند که اگر چه مغز قادر به شنیدن صداهای مختلف هنگام خواب است، اما توانایی گروه‌بندی دقیق این صداها در هنگام خواب به‌کلی از بین می‌رود. این موضوع نشان می‌دهد که عملکرد مغز انسان در خواب و بیداری یکسان نیست و یک محدودیت زیستی در مورد پیچیدگی مطالبی که ما می‌توانیم هنگام خواب یاد بگیریم، وجود دارد. بشر در این امر در آغاز راه است و هم‌چنان نیاز به پژوهش و تحقیقات گسترده‌تر دارد.

پژوهشگران ثابت کرده‌اند که خواب، نقشی بسیار حیاتی در سلامت ذهنی و جسمی ما دارد و مراحل مختلف خواب در تثبیت انواع مختلف خاطرات نقش دارند و کم‌خوابی، توانایی فرد برای یادگیری را کاهش می‌دهد. هم‌چنین خوابیدن کمک می‌کند بتوانیم مسائلی را که در طول روز به آن فکر می‌کرده‌ایم در خواب حل کنیم. بنابراین موضوع دیگری که محققان باید به آن توجه کنند، خطرات کم خوابی یا بدخوابی ناشی از اضطراب‌های مختلف دنیای امروز بوده که انسان به آن گرفتار است. تحریک کردن مغزِ به خواب رفته ممکن است کارکردهای مفید خواب را تحت‌الشعاع خود قرار دهد. بهره‌گیری هدفمند از این فرصت استراحت، و بازیابی برای دادن اطلاعات بیش‌تر به آن، ممکن است روند طبیعی زندگی انسان را مختل کند.

به طور کلی دانشمندان بر این باورند که اگر چه یادگیری در خواب غیر ممکن نیست، اما توانایی یادگیری مغز در هنگام خواب بسیار بسیار محدود است. به هر حال شاید فعلاً برای نتیجه‌گیری در مورد کارایی شیوه‌ی آموزش در خواب زود باشد. امید است مطالعات آینده‌ی دانشمندان جنبه‌های جدیدی از این مسئله را مشخص کند.