تاریخچه

برای خودت نوشابه باز نکن¹

(نگاهی به نوشابه و تاریخچه‌اش)

هاجر زمانی

یک ترکیب دهه‌ی شصتی

توی دهه‌ی شصت دیدن یک گروه بچه در حال گل کوچیک و وسطی و گرگم به هوا و هفت‌سنگ و کارت‌بازی، وسط کوچه و زیر گرمای نفس‌گیر تابستان آن هم سر ظهر چیز عجیبی نبود! بعد از بازی و بدو بدو و شُر شُر عرق و احیاناً شکستن شیشه‌ی خانه‌ی همسایه، بچه‌هایی که وضع‌شان بهتر بود، می‌رفتند سراغ دکه‌ی وسط پارک محله یا بقالی کوچک و خودمانی محله و گلوی خشک‌شان را با سر کشیدن یک بطری نوشابه تازه می‌کردند. آن‌ها که لاکچری‌تر بودند، یک کیک یا یک کلوچه هم می‌گرفتند و با نوشابه می‌خوردند. آن روزها ترکیب کیک و نوشابه خیلی محبوب بود. بعضی‌ها هم مسابقه می‌دادند و یک بطری نوشابه را یک نفس سَر می‌کشیدند و هر که زودتر نوشابه‌اش را تمام می‌کرد، برنده بود.

کمی تاریخچه

فروش تجاری انواع نوشابه‌ها و آبمیوه‌ها در قرن هفدهم آغاز شد. آن هم در کشور فرانسه با نام لیموناد که ترکیب آب، آب‌لیمو و کمی عسل بود. فروشنده‌ها مخازن لیموناد را بر پشت خود حمل می‌کردند و لیوان‌های نوشابه را به دست پاریسی‌های تشنه می‌رساندند. در همین قرن برای اولین بار آب گازدار متولد شد. البته دو هزار سال پیش یونانی‌ها کشف کرده بودند که بعضی چشمه‌های آب معدنی، آب گازدار طبیعی دارند و این آب گازدار خواصی هم داشت.

جوزف پریستلی دانشمند شیمی‌دانی بود که به خاطر آزمایش‌هایش برای ایجاد گاز طبیعی در نوشابه به او لقب «پدر صنعت نوشابه» را دادند. او دستگاه گازدارکننده کوچکی را ساخت که با کمک پمب آب، کمک می‌کرد آب گازدار شود. «آنتوان لوران لاووازیه» شیمی‌دان فرانسوی هم همین پیشنهاد را ارائه داد و «جاکوب شووپه» جواهرفروش سوئیسی کسی بود که با استفاده از مقاله‌های این دو دانشمند، دستگاه خودش را ساخت و بعداً یک تجارت در لندن آغاز کرد.

تا سال 1865 میلادی انواع نوشابه‌های گازدار با انواع طعم‌های مختلف راهی بازار شده بود. طعم‌هایی مثل آناناس، پرتقال،‌ انگور، گلابی، هلو، آلو، گیلاس،‌ توت و... اما بهترین ترکیب را شخصی به نام «پمبرتون» درست کرد. ترکیبی از دانه‌ی کولا از آفریقا و کوکائین از آمریکای جنوبی که باعث به وجود آمدن طعم جدیدی شد که امروزه آن را به اسم کوکاکولا می‌شناسیم. پمبرتون اولین کوکاکولا را در یک کتری برنجی توی حیاط خانه‌اش درست کرد.

فروش کوکاکولا در ابتدا فقط نه هزار گالن در سال بود؛ اما تا سال 1900 این فروش به یک میلیون گالن در سال رسید و این رقم تا به امروز هم‌چنان در حال افزایش است. جالب است بدانید که طرح پمبرتون در سال اول تولید خودش با ضرر همراه بود. چند سال بعد پمبرتون فرمول خودش را به «آسا کاندلر» یک تاجر در آتلانتا فروخت و کمی بعد هم از دنیا رفت. کوکاکولاهای اولیه حاوی عصاره‌ی کوکائین و مغز کولا بوده که کافئین زیادی داشت. در سال 1914 استفاده از کوکائین به عنوان یک مخدر ممنوع اعلام شد و این شرکت هم این ماده را از نوشابه‌ی خود حذف کرد. با این حال کوکاکولا تا آن روز تبدیل به یک تجارت پرسود تبدیل شده بود و به کار خود ادامه داد.

در آن زمان نوشابه در مخزن‌های مخصوص و اغلب در داروخانه‌ها به فروش می‌رسید. آن زمان نوشابه توی لیوان ریخته می‌شد و خبری از بطری‌ها و قوطی‌های رنگارنگ نبود. کمی بعد رستوران‌ها هم دست به کار شدند و اقدام به فروش نوشابه کردند و کم‌کم نوشابه‌های داخل بطری خیلی محبوب‌تر از نوشابه‌های لیوانی شدند.

شایعات در مورد کوکاکولا

شرکت کوکاکولا تا به حال فراز و نشیب‌های زیادی در مورد فروش محصول خود داشته است؛ اما بارها به لطف تبلیغ‌های خلاقانه‌ی خود از ورشکست شدن و عدم محبوبیت دور مانده است. در مورد این شرکت شایعات زیادی وجود دارند. مثلاً می‌گویند فرمول دقیق کوکاکولای امروزی در یک گاوصندوق مخصوص نگه‌داری می‌شود و فقط دو کارمند این شرکت فرمول آن را می‌دانند. این دو کارمند حق ندارند هم‌زمان با هم سفر کنند!

تاریخچه‌ی نوشابه در ایران

می‌گویند اولین نفری که نوشابه را به ایران آورد، فردی بود به اسم «میزرای تونی» این شخص کارخانه‌ای به اسم آلپاین داشت؛ اما ورشکست شد. فرد دیگری این کارخانه را خرید و با شرکت کوکاکولا قرارداد بست؛ اما موفق‌ترین شرکت نوشابه‌سازی ایرانی،‌ شرکت «زم زم» است. این شرکت در ابتدا نمی‌توانست نوشابه‌هایش را بفروشد؛ چون با ذائقه‌ی ایرانی‌ها جور نبود و مردم روی خوش به خوراکی‌های غربی نشان نمی‌دادند. این شرکت شروع به پخش نوشابه به صورت رایگان میان مردم کرد و کم‌کم نوشابه جای خودش را توی دل ایرانی‌ها باز کرد. یکی از محبوب‌ترین برندهای قدیمی نوشابه‌ی ایرانی، کارخانه‌ی ساسان بود که نوشابه‌ی «کانادا درای» را وارد ایران کرد و به دلیل طعم پرتقالی‌اش زود محبوب شد.

نوشیدنی پرضرر

جالب است بدانید مصرف و تولید نوشابه چند سال در کشورهای اروپایی به خاطر ضررهایش ممنوع شد؛ اما به خاطر سودآوری زیاد این محصول دوباره تولید شد. هر قوطی نوشابه معادل ده قاشق شکر است. مصرف قند در یک روز نباید بیش‌تر از پنج قاشق در کل غذاهای مصرفی ما باشد؛ اما یک قوطی نوشابه دوبرابر قند به بدن ما می‌رساند و احتمال ابتلا به بیماری دیابت را بالا می‌برد. نوشابه کالری و کافئین بالایی دارد و پر از رنگ‌های مصنوعی است. نوشیدنی‌های کافئین‌دار، ویتامین‌ها و مواد معدنی بدن را از بین می‌برند. باعث پوسیدگی دندان‌ها می‌شوند و خطر ابتلا به پوکی استخوان را تا چهار برابر بالا می‌برند؛ چون نوشابه حاوی اسید فسفریک است که باعث می‌شود کلسیم از بدن دفع شود. مصرف نوشابه به مرور باعث افزایش فشارخون و کلسترول می‌شود و ما را دچار چاقی و اضافه وزن و پیری زودرس می‌کند.

در تحقیقات هم گفته‌اند که مصرف زیاد نوشابه به مرور زمان تبدیل به یک نوع اعتیاد می‌شود،‌ درست مثل اعتیاد به مواد مخدر و فردی که نوشابه مصرف می‌کند کم‌تر به دنبال مصرف غذاهای سالم و مقوی است. دانشمندها می‌گویند اگر در سنین کودکی و نوجوانی عادت به خوردن غذاهای سالم داشته باشیم، در بزرگ‌سالی کم‌تر سراغ مواد غذایی ناسالم می‌رویم و بدنی سالم‌تر خواهیم داشت.

1. 1. اشاره به ضرب‌المثل «برای خودت نوشابه باز کن» این مثل در موقعی به کار می‌رود که طرف اعتمادبه‌نفس بالایی دارد و زیادی از خودمتشکر است.