چترها را باید بست

تاریخچه

چترها را باید بست¹

(از تاریخچه‌ی چتر، چه می‌دانیم؟)

هاجر زمانی

به قدمت تاریخ بشر

امروزه به خاطر تغییرات آب و هوایی و خشک‌سالی‌ها آن‌قدر بارش باران کم شده که همه آرزوی زمان کودکی‌مان را می‌کنیم. آن وقت‌ها چکمه‌های ساق بلند پلاستیکی می‌پوشیدیم، چترمان را برمی‌داشتیم، باز می‌کردیم و شالاپ شولوپ‌کنان تا خود مدرسه زیر باران می‌دویدیم. آن موقع توی خانه‌ها همه چتر نداشتند. چتر وسیله‌ی باارزشی بود که همه جا نداشتند و بیش‌تر مامان‌بزرگ‌ها و بابابزرگ‌ها برای‌مان از مکه سوغات می‌آوردند.

چترهای بزرگ‌ترها سیاه بود و بزرگ. ما بچه‌ها دوست نداشتیم چتر سیاه دست بگیریم. عاشق چترهای قرمز و زرد و گل منگلی و رنگین کمانی هم‌کلاسی‌مان بودیم که با فخرفروشی آن‌ها را می‌بستند و نزدیک بخاری کلاس وارونه می‌گذاشتند.

اما تاریخچه‌ی چتر خیلی بیش‌تر از این‌هاست و به سه هزار سال قبل برمی‌گردد. وقتی که مردم تمدن‌های بزرگ مصر، بین‌النهرین، چین و هند از چتر استفاده می‌کردند! جالب است بدانید که چترهای اولیه را با استفاده‌ از برگ درخت‌ها می‌ساختند. درخت‌های پهن‌برگی مثل موز. پولدارهای آن زمان یکی از فخرفروشی‌های‌شان این بود که نوکرها و خدمت‌کارها چتر را روی سر آن‌ها بگیرند و آن‌ها خیلی شیک و مجلسی راه بروند و زحمتی به خود ندهند.

وسیله‌ای برای تمام فصول

اما آن زمان‌ها چتر فقط برای باران استفاده نمی‌شد، بلکه بیش‌تر برای محافظت در برابر نور خورشید بود. در مورد این‌که چه کسی چترهای بارانی را ساخت، نظرهای متفاوتی وجود دارد. با این حال فردی به اسم «فروایتالیکو» در رم اختراع چترهای بارانی را به نام خودش ثبت کرد؛ اما از تصاویر و آثاری در مصر، آشور، یونان و چین می‌توان متوجه شد که آن‌ها هم از چترِ ‌بارانی استفاده می‌کردند، ولی مثل «فروایتالیکو» زرنگ نبودند و نمی‌دانستند که می‌شود این را ثبت اختراع کرد!

حتی اسنادی وجود دارد که نشان می‌دهد چینی‌ها اولین کسانی بودند که از چتر برای محافظت در برابر باران استفاده کردند. آن‌ها کاغذها و پارچه‌های خود را به وسیله موم می‌پوشاندند و کاغذ یا پارچه را ضد آفتاب می‌کردند و به این صورت می‌توانستند بدون خیس شدن بروند زیر باران و با خیال راحت هی شعر بسرایند!

هزار سال بعد زن‌های رومی هم به فکر به روز کردن چتر افتادند و روی چترهای خود نفت می‌مالیدند تا قطره‌های باران به داخل پارچه‌ی چتر نفوذ نکند. در این قرن زن‌های اروپایی استقبال بی‌نظیری از چتر کردند؛ و اگر کمی دقت کنید، چترهای سفید و چین چین و دستکش‌های سفید توری توی همه‌ فیلم‌های کلاسیک وجود دارد! آن زمان مردم چتر را یک وسیله‌ی زنانه می‌دانستند؛ اما کم کم مردها دیدند از قافله عقب افتاده‌اند و زن‌ها موقع بارندگی یک بر صفر از آن‌ها جلو هستند! این شد که دو نفر توی انگلستان به اسم‌های «جوناس هانوی» و «جان مک‌دونالد» شجاعت به خرج دادند و از چتر استفاده کردند. این شد که کم‌کم مردهای دیگر هم شروع به استفاده از چتر کردند و این‌طوری شد که چتر یک وسیله‌ی همگانی شد.

کاربردهای نوین چتر

اگر تا الآن چتر را به عنوان یک وسیله‌ی شخصی می‌دانستید، باید بگویم که این‌طور نیست. چترها در طول زمان تغییر کاربری داده‌اند و تبدیل به وسیله‌های همگانی شده‌اند! نمونه‌اش را بخواهید، در مسجد پیامبر در شهر مدینه 250 چتر غول‌پیکر نصب شده است که زائران را از گرمای زیاد محافظت می‌کند. این چترها بازوهای قدرتمندی دارد که به کمک نیروی برق روزها باز می‌شود و شب، جمع می‌شود. چند سال است که در دیگر مکان‌های مطهر و مقدس هم این چترها کاربرد پیدا کرده است. مثل حرم حضرت علی(ع) و چترهای موجود در بین‌‌الحرمین و سایبان‌هایی که سال 1399 در حرم امام رضا(ع) نصب شد. این پارچه‌ها از نوع کششی و سبک هستند و حداقل بیست سال ضمانت دارند. مخصوص شرایط جوی خاص همان منطقه ساخته می‌شوند و در برابر گرد و خاک و گرما و سرمای شدید مقاوم هستند و روی آن‌ها می‌شود طرح‌هایی متناسب با فضای حرم چاپ کرد.

کوچه چتری‌ها در تهران

یکی از نقاط تهران که این چند ساله تبدیل به جاذبه‌ای دیدنی شده است، کوچه‌ی «مهرناز» در حوالی میدان انقلاب است. کوچه‌ای که آسمان آن با چتر تزئین شده است. این‌جا آسمان همیشه رنگارنگ است و موقع باران هیچ کسی خیس نمی‌شود. عابران زیادی هر روزه برای دیدن و عکس گرفتن به این کوچه می‌آیند و مدتی موضوع خبرگزاری‌ها و رسانه‌ها شد. چندتا نیمکت هم در این کوچه قرار دادند تا محل نشستنِ عابرانِ خسته شود. از نظر روحی و روانی هم وقتی یک محیط خاکستری و تکراری پر از رنگ و روح شود، روی روحیه‌ی همه اثر خوبی می‌گذارد و اثر شادی‌بخشی دارد.

1- قسمتی از شعر سهراب سپهری.