ایران‌گردی

قلعه نو؛ تنها روستای تمام خشتی در استان سیستان‌وبلوچستان

عکس و نوشته: عدالت عابدینی

در زمان‌های گذشته که وسایل گرمایشی و سرمایشی نبودند، مردم شگردهای مختلفی برای حفظ گرما در زمستان و سرما در تابستان برای خانه‌های‌شان داشتند. مثلاً دیوارها را ضخیم می‌ساختند تا گرما یا سرما به راحتی به داخل خانه نفوذ نکند و گرما و سرمای خانه هم به راحتی از بین نرود.

سقف خانه را گنبدی شکل می‌ساختند تا در طول روز فقط یک طرف آن خورشید بتابد و طرف دیگر سایه باشد. بادگیرهای بلند را می‌ساختند که باد خنک را در بلندی برای خانه به خدمت در آورند.

حوض بزرگی در وسط حیاط خانه می‌ساختند تا با وزش باد روی آبِ آن در تابستان هوا خنک باشد.

و از خشت و گِل برای حفظ گرما و سرما استفاده می‌کردند.

اما امروزه دیگر کم‌تر از این اندیشه‌ها استفاده می‌شود و مصرف انرژی و آلودگی حاصل از آن نتیجه‌های بد بسیاری به همراه داشته است.

با این حال روستای «قلعه نو» یک روستای استثنایی و کم نظیر در استان سیستان‌و‌بلوچستان است که به روش سنتی و تمام خشتی ساخته شده و هم‌چنان کاربری گذشته خود را دارد.

این روستا که به ماسوله‌ی جنوب شرق ایران معروف است، در 26 کیلومتری شهرستان زابل به زهک واقع شده است.

قلعه نو آن‌طور که از اسمش بر می‌آید آن‌قدرها هم «نو» نیست. تاریخ ساخت این روستا به اواخر دوره‌ی قاجاریه، یعنی حدود 160 سال پیش باز می‌گردد.

ساکنان این روستا در واقع از روستای «قلعه کهنه»که چسبیده به همین روستاست و دیگر متروک شده بود به این مکان نقل مکان کرده‌اند.

در این منطقه بادهای 120 روزه نیز بسیار آزاردهنده هستند؛ اما مردم این دیار با ایجاد بادگیرهایی روی گنبدها که به سمت شمال هم هستند از نفوذ گرد و خاک به خانه‌ها جلوگیری کرده‌اند.

ضخامت دیوارهای خانه‌ها گاهی بیش از 5/1 متر می‌شود. کوچه‌ها کاملاً به هم پیوسته و سنگ‌فرش شده‌اند.

اگر به بالای روستا بروید به راحتی خانه‌های گنبدی و زیبا را می‌بینید و هنگام شب رقص ستاره‌ها واقعاً دیدنی است.