از قم تا گلستان

با میزبانان ترکمن در کرانه‌ی خزر

قسمت پنجم

ترکمن‌ها از اقوامی هستند که شناخت‌مان از آن‌ها کم است. بیش‌تر ترکمن‌ها را با ترکمنستان می‌شناسیم. در حالی که در ایران ترکمن‌های زیادی داریم که فقط در بخش‌هایی از کشورمان پراکنده هستند. سال‌ها بود که آرزوی دیدار با آن‌ها و آشنایی با شیوه‌ی زندگی آن‌ها را داشتم که کم‌کم دارم به این آرزویم نزدیک می‌شوم.

بازدیدم از روستای «قادیکلا» تمام می‌شود. صبح زود بلند می‌شوم که حرکتم را آغاز کنم. نم‌نم باران شروع به باریدن کرده است. با این‌که آقای ضرغامی اصرار به ماندنم دارد؛ اما من فرصتم کم است و باید بروم.

به شهر «ساری» می‌رسم. حوصله‌ی شلوغی شهرهای بزرگ را ندارم. مسیرم را به سمت شهرستان «نکا» یعنی شرق ساری تغییر می‌دهم. پس از رسیدن به نکا، شب را مهمان خانواده‌ی مهربان دوست عزیزم «کمیل» هستم. در این خانه حسابی استراحت می‌کنم. فردای آن روز به سمت شرق شهرستان نکا پیش می‌روم. تا این‌که به بندر گز می‌رسم. وارد جاده‌ی فرعی در سمت چپ جاده می‌شوم. از این‌جا به بعد است که کم‌کم هم‌وطنان ترکمنم را می‌بینم. در واقع به منطقه‌ی ترکمن صحرا وارد شده‌ام.

با چابک‌سواران در ترکمن‌صحرا

ترکمن‌صحرا در شمال شرقی ایران واقع شده است و شامل شهرهای «گنبدکاووس»، «بندرترکمن»، «آق‌قلا»، «مراوه‌تپه»، «کلاله»، «سیمین‌شهر»، «گمش‌تپه»، «نگین‌شهر»، «انبارلوم» و «داشلی برون» است. اکثریت نسبی جمعیت ترکمن‌صحرا را ترکمن‌ها تشکیل می‌‌دهند که مردمانی ترک زبان و مسلمان هستند؛ البته زبان ترکی آن‌ها با ترکی آذربایجانی‌ها کمی تفاوت دارد. دیگر مردمان بومی این منطقه سیستانی‌ها هم هستند.

به علت قرار گرفتن ترکمن‌صحرا بین مناطق مرطوب و جنگلی البرز شمالی و خشک و بیابانی ترکمنستان در شمال و منطقه‌ی نیمه‌خشک مرتفع در شرق بجنورد، تربیت انواع دام‌ها در این منطقه به صرفه است. از جمله اسب و گاو که در مناطق چمن‌زار و دارای آب کافی تربیت می‌شوند، به همین خاطر است که اسب‌های این منطقه از نژادهای معروف هستند و مسابقه‌های اسب‌سواری نیز برگزار می‌شود. گوسفند و بز در مناطق نیمه‌ خشک استپی و نیمه مرطوب هستند. شتر در شمال رود گرگان و بخش‌های شمالی منطقه به ویژه ریگ‌زارها و شوره‌زارهای شمال و شمال شرقی که دارای هوای خشک و رطوبت کم است تربیت می‌شود.

تیپ ظاهری، زبان و حتی پوشش آن‌ها آن‌قدر متفاوت است که گویی وارد کشور دیگری شده‌ام و چه‌قدر خوش‌حالم از این‌که می‌بینم کشور پهناور ما دارای تنوع بالایی از قومیت‌هاست.

به روستای «قره‌سو» می‌رسم. از اهالی روستا شماره‌ی یکی از اعضای شورا را می‌خواهم. آن‌ها هم بلافاصله آقای «کنعانی» را معرفی می‌کنند. به او هر چه تلفن می‌زنم گوشی را بر نمی‌دارد. پیاده با دوچرخه راه می‌روم. نزدیک مسجد روستا هستم که از یکی از اهالی روستا سراغ آقای کنعانی را می‌گیرم. می‌گوید که او مسجد بوده و شاید به خاطر نماز خواندن جواب نمی‌دهد. جلوی مسجد می‌ایستم. مردم از مسجد خارج می‌شوند. شخصی را می‌بینم که کت و شلواری به تن دارد و کلاهی سفید بر سر. به طور کاملاً اتفاقی به سمتش می‌روم و می‌پرسم: «آقای کنعانی شما هستید؟» می‌گوید: «بله.» به شوخی و بدون مقدمه می‌گویم: «چرا جواب تلفنت را نمی‌دهی؟» با چهره‌ای گشاده و خندان معذرت می‌خواهد و می‌گوید مشغول نماز بودم، متوجه نشدم. می‌گویم که به دنبال جایی برای استراحت در روستای‌شان هستم. اصرار دارد به خانه‌ی‌شان بروم. با این‌که شب است و نمی‌خواهم مزاحم‌شان شوم باز اصرار می‌کند. شخصیت فعال و پویا و هم‌چنین آرامی دارد. او علاوه بر این‌که از اعضای شورای روستاست، جزء اعضای شورای بندر ترکمن و هم‌چنین رئیس اتحادیه‌ی کامپیوتر آن‌جا هم است.

به خانه‌ی‌شان که می‌رسم، همسر و دو فرزندش به استقبالم می‌آیند. با این‌که مهمان ناخوانده هستم؛ اما همسرش می‌رود شام درست کند. در همین فرصت من سؤال‌هایم را در خصوص روستا و ترکمن‌ها از آقای کنعانی می‌پرسم.

روستای قره‌سو

روستای «قره‌سو» استان گلستان که در پنج کیلومتری بندر ترکمن واقع شده است دارای قدمتی بیش از یک صد سال است. این روستا به دلیل پیش‌روی آب دریا، نسبت به جای قبلی جابه‌جا شده و اندکی فاصله‌اش از دریا دورتر شده است.

نام آن برگرفته از رودخانه‌ای به همین نام است که از کنار آن می‌گذرد. این روستا دارای آب و هوایی معتدل است که کم‌ترین دمای آن معمولاً صفر درجه و بیش‌ترین آن سی درجه است.

پوشش گیاهی این روستا بیش‌تر «نیزار» است و از محصولات کشاورزی و دامداری آن می‌توان به «گندم»، «جو»، «کلزا»، «برنج»، «پرتقال»، «شلیل» و «نارنگی» اشاره کرد.

بیش‌تر مردم این روستا به کار «صیادی» مشغول هستند و زنان هم به کار «گلیم‌بافی» و «قالی‌بافی» مشغول‌اند و کمک حال همسران‌شان هستند، هر چند که دیگر کم‌تر از گذشته است.

اما این روستا غذاهای سنتی خوش‌مزه‌ای هم دارد که می‌توان به «چکدرمه»، «بروگ»، «قتلمه» و «پشمه» اشاره کرد.

صحبت‌های‌مان که تمام می‌شود، می‌بینم همسر آقای کنعانی شام مفصلی را تهیه کرده و غذایش چکدرمه که یکی از بهترین غذاهای ترکمن‌هاست، برایم آماده کرده و چه خوش‌مزه بود این غذا.