قالب‌هایی برای نوشتن

کاریکلماتور

بیژن شهرامی

با اجازه‌ی آقاجون، نگاهی به دل‌نوشته‌هایش می‌اندازم؛ پر است از کاریکلماتور، البته نه از خودش، بلکه از استاد سخن سعدی شیرازی:

-           عالم ناپرهیزگار، کور مشعله‌دار است.

-           آن را که حساب پاک است، از محاسبه چه باک است.

-           سه چیز پایدار نماند؛ مال بی‌تجارت، علم بی‌بحث و ملک بی‌سیاست.

-           ده درویش در گلیمی بخسبند و دو پادشاه در اقلیمی نگنجند.

-           خر باربر به که شیر مردم‌درّ.

-           دو کس رنج بیهوده بردند و سعی بی‌فایده کردند؛ یکی آن‌که اندوخت و نخورد، دیگر آن‌که دانست و نکرد.

- کاریکلماتور، جمله‌هایی خیال‌انگیز و کوتاه هستند که آدمی را گاه به تفکر و گاه به خندیدن یا حتی افسوس‌خوردن و گریستن وامی‌دارند.

-           کاریکلماتور، همان کاریکاتور است، با این تفاوت که به جای رنگ و طرح، از کلمه استفاده می‌کند.

-           اگرچه کاریکلماتور به شکل پراکنده در آثار بزرگان فرهنگ و ادب ایران به چشم می‌خورد،  به ‌صورت جدید، ساخته و پرداخته‌ی نویسنده‌ی معاصر، مرحوم «پرویز شاپور» است که سال 1347، در بخش ادبی هفته‌نامه‌ی «خوشه» قلم می‌زد(1).

-           مهم‌ترین ویژگی کاریکلماتور، غافل‌گیرکردن خواننده از طریق گزینش و چینش واژه و دست‌گذاشتن روی مطلبی با پیام خاص است.

-           کاریکلماتور بسیار کوتاه و در حد یکی- دو جمله است.

-           کاریکلماتور، بهره‌ای از طنز دارد؛ به همین علت نمی‌توان آن را با کلمه‌های قصار و حکمت‌آمیز یکی دانست.

-           کاریکلماتور را، می‌توان بر مبنای جان‌دارپنداری اشیا و... نوشت.

-           در ادامه، چند کاریکلماتور را با هم مرور می‌کنیم:        

         وقتی عکس گل محمدی در آب افتاد، ماهی‌ها صلوات فرستادند.

         اگر بخواهم پرنده را محبوس کنم، قفسی به بزرگی آسمان می‌سازم.

         به عقیده‌ی گیوتین، سر آدم زیادی است.

         به یاد ندارم، نابینایی به من تنه زده باشد.

         قلبم پرجمعیت‌ترین شهر دنیاست.

         قطره‌ی باران، اقیانوس کوچکی است.

         زندگی، بدون آب از گلوی ماهی پایین نمی‌رود.

         باغبان وقتی دید باران قبول زحمت کرده، به آبپاش مرخصی داد.

         فاصله‌ی بین دو باران را، سکوت ناودان پرمی‌کند(2).

***

         درختان را می‌برند تا سیل به آن‌ها اصابت نکند.

         تملق، گندستایی می‌کند، انتقاد، گندزدایی.

         اگر مرگ نبود، جاده‌ی عمر به شکل دایره بود.

         مرگ، شایعه‌ی عمر جاودانه را تکذیب کرد.

         خدا، پرواز را آفرید، انسان، قفس را.

         توهین و تملق در قاموسِ آینه نیست.

         قفس، خانه‌ی امن پرنده‌ی بی‌پرواز است.

         زمان، معطل ساعت تنبل نمی‌ماند.

         پرنده‌ای که با قفسش کنار آمده، احساس آزادی می‌کند.

         ماهی ساده‌لوح، روی آب می‌آید تا از توجه گربه، تشکر کند.

         ای کاش نبودنت را هم با خودت برده بودی!

         آبشار، رودخانه‌ی عمودی است.

         سیل و مرداب، افراط و تفریط جریان آب‌اند.

         سگ گله، چنان هار شد که گله به گرگ پناه ‌برد.

         تبخیر تدریجی کودکی را، بزرگ‌شدن می‌نامیم.

         نه لاستیک ترکید، نه راننده خواب بود، جاده، جاخالی داد(3).

پی‌نوشت‌ها:

1. این هفته‌نامه در سال 1348 به دستور ساواک تعطیل شد.

2. پرویز شاپور.

3. عمران صلاحی.