نویسنده
(نگاهی به زندگی و آثار دکتر سیدحسن حسینی)
شاعری روی زمین
سیب سرخی را دید
زیر لب فاتحه‌ای خواند و گذشت!
متولد 1335 و بزرگ‌شده‌ی جنوب تهران است. با وجود لیسانس تغذیه، فوق‌لیسانس زبان و ادبیات فارسی‌اش را، به مقطع دکترا در همین رشته پیوند زده است. از سال 1352 به‌طور جدی نوشتن و سرودن را آغاز کرد. از سال 1358 تا 1366 مسئول ادبیات و شعر حوزه‌ی هنری بود. بعد از آن به مدت هفت سال به تدریس در دانشگاه‌ها پرداخت.
هم‌زمان با آغاز جنگ، سرپرستی رادیو ارتش را به عهده گرفت. بعد از آن، بار دیگر به حوزه‌ی هنری بازگشت. آشنایی به زبان‌های ترکی، عربی و انگلیسی باعث شد «دکترسیدحسن حسینی» در زمینه‌ی ترجمه نیز به فعالیت بپردازد. از آن جمله می‌توان به ترجمه‌ی کتاب «حمام روح»، نوشته‌ی «جبران خلیل» و ترجمه و شرح کتاب «فن‌الشعر»، نوشته‌ی «استاداحسان عباسی» اشاره کرد. هم‌زمان با ترجمه، کتاب شعر «هم‌صدا با حلق اسماعیل» و «گنجشک و جبرئیل» را چاپ کرد؛ که کتاب هم‌صدا با حلق اسماعیل از اولین کتاب‌های شعر منتشرشده در زمینه‌ی ادبیات انقلاب اسلامی است. شعر وداع، یکی از زیباترین و عاطفی‌ترین شعرهای این مجموعه و یکی از بهترین غزل‌های حسن حسینی در زمینه‌ی دفاع مقدس است. این غزل با وداع رزمنده‌ای با مادرش آغاز و با پیش‌بینی شهادتش به پایان می‌رسد.
می‌روم مادر که اینک کربلا می‌خوانَدَم
از دیار دور یار آشنا می‌خواندم
مهلت چون و چرایی نیست مادر، الوداع
زان که آن جانانه بی‌چون و چرا می‌خواندم
در این شعر، واقعیت و تخیل در هم آمیخته و شاعر بین قیام تاریخی امام حسین(ع) و قیام مردم ایران رابطه‌ای تنگاتنگ ایجاد کرده است و بیت پایانی آن با تصویری از جاودانگی شهیدان و راه‌شان به پایان رسیده است.
قصه‌ی خونین عشقم، من که نسل عاشقان
بعد از این در برگ‌برگ لاله‌ها می‌خواندم
یکی از شعرهای زیبای فصل شب سروده‌ها، شعر پیغام را می‌توان نام برد که شاعر در این شعر از حال و هوای آن روزها می‌گوید.
من حرف‌هایم را به گوش موج خواهم خواند
من نامه‌هایم را به بال باد خواهم بست
من شعرهایم را
برای نسل دیگر پُست خواهم کرد
-جای نشانی–
پشت پاکت می‌نویسم:
شهر ظلمت
کوچه‌ی بن‌بست
از رباعی‌های زیبای فصل سوم نیز، رباعی قنوت است.
دریا به طلب از برهوت تو گذشت
یک قافله نعره در سکوت تو گذشت
آن روز اگرچه تشنه بودی، اما
صد رشته قنات در قنوت تو گذشت
درباره‌ی کتاب گنجشک و جبرئیل نیز منتقدان بر این باور هستند که با چاپ آن جرقه‌ای بزرگ در ادبیات دینی کشور به وجود آمد. خود شاعر نیز علاقه و دل‌بستگی زیادی به این مجموعه داشت و آن را نوشته‌ی آخرت خود می‌دانست و وصیت کرده بود که نسخه‌ای از آن را هنگام تدفین در کفنش بگذارند. شعرهای این کتاب، تداعی‌گر واقعه‌ی عاشورا و چهره‌ی مردانی است که درس بزرگ‌مردی را به یادگار گذاشته‌اند. از شعرهای زیبای مجموعه‌ی گنجشک و جبرئیل، می‌توان ترجیع‌بند عرش و منطق سیّال را نام برد.
فقط خدا بود که می‌دانست
آن دل دریایی
به کمند پندهای پوسیده
در بند نمی‌آید
و با لبان مواج
بی‌کرانه‌های دور خطر را
می‌بوسد
فقط خدا بود که می‌دانست
پس به دریا زد
و تشنگی
سر به تلاطم گذاشت
***
عطش
چه بی‌رحمانه آتش می‌بارد
باید چراغ را خاموش کرد
تا چهره‌ی مردانگی
روشن شود
***
در ظهر موعود
پاییز گل کرد
و یک باغ ارغوان
درو شد...
اینک خدا می‌داند!
نام آن دل کامل
ترجیع‌بندِ
هاتف عرش است!
از آثار دیگر دکتر حسینی، می‌توان به کتاب «براده‌ها» اشاره کرد که شامل مجموعه‌ای از تأملات اجتماعی و ادبی ایشان درباره‌ی هنر، هنرمند، شاعر، منتقد و... است. این کتاب شامل سه فصل است. فصل اول درباره‌ی هنر، هنرمند و تصویر هنری است؛ فصل دوم درباره‌ی شعر و شاعران و فصل سوم درباره‌ی موضوعات گوناگون.
* هنر، هواپیماست. هنرمند، خلبان آن و منتقدان خدمه‌ی پرواز.
* هنرمند مثل کرم ابریشم، تا دوره‌ای را در پیله نگذراند، بال پرواز درنمی‌آورد.
* هنر، نردبانی است که به بام «حقیقت» منتهی می‌شود؛ به شرط آن‌که آن را به دیوار «ایمان» تکیه دهی.
* کسی که می‌کوشد با ادعای صرف بر بام هنر برآید، در واقع تلاش می‌کند تا از شکل یک نردبان که روی دیوار نقاشی شده است، بالا برود.
* تجارت با هنر، مثل آدم‌کشی با کارد جراحی است.
* شعر واقعی، شعری نیست که همه آن را بفهمند؛ شعری است که همه، آرزوی فهمیدن آن را داشته باشند.
* قامت سبز سرو، نمایشگاه ناتوانی‌های پاییز است.
* گناه آفتاب چیست، اگر ما شب را خوب نخوابیده‌ایم.
* میان اعضای بدن باید از قلب سرمشق گرفت که حرف را با عمل توأم کرده است.
از دیگر کتاب‌های حسینی می‌توان کتاب «بیدل، سپهری و سبک هندی» را نام برد. این کتاب را حسینی به دوست خود سلمان هراتی تقدیم کرده است. در این کتاب، سخن از تأثیر شعر هندی بر آثار بیدل و سهراب سپهری است.
علاقه‌مندی دکتر حسینی به سینما و دغدغه‌ی هم‌زبان کردن اهالی شعر و سینما و رسیدن به یک زیبایی‌شناسی مشترک، انگیزه‌ی تألیف کتاب «مشت در نمای درشت» از سوی ایشان است. استاد در این کتاب، به مقایسه‌ی ادبیات و سینما از طریق معانی و بیان پرداخته است. این کتاب در همان سال‌های انتشار در گزینش کتاب سال، تشویق شد و یک حج عمره هم جایزه گرفت که استاد آن را به پدر خود تقدیم کردند.
در نهم فروردین 83، کتاب «طلسم سنگ» که شامل مجموعه نثرهای عاشورایی است، از دکتر حسینی به چاپ رسید. این کتاب به گفته‌ی ایشان در طول 20 سال اخیر گردآوری شده است و می‌توان آن را نوعی مقتل امروزی دانست. این کتاب، اولین کتابی است که پس از درگذشت حسینی به چاپ رسیده است. در زیر، قسمتی از متن «در ذکر شام عاشورا» را می‌آوریم.
یاران حسین، با لبانی خاموش و دل‌هایی دست‌خوش امواج عشق و آزادگی، شگفت‌زده و مبهوت، قامت او را در دل شب چون ستونی از نور می‌نگرند و در زیر طاق ابروانش، که پلی است برای عبور همه‌ی قافله‌های حماسی، دو خورشید مغموم را نظاره‌گرند و خاموش، گوش سپرده‌اند به واژه‌های معصومی که گدازه‌وار از دهانه‌ی آتش‌فشانی علوی برمی‌جهند و سربلندی، عزت و مردانگی را مفهوم می‌بخشند.
کتاب «نوشداروی طرح ژنریک» یکی دیگر از کتاب‌های دکتر حسینی است که آن را به سهراب سپهری تقدیم کرده است.
* امانت
شاعری وارد دانشکده شد
دم در
ذوق خود را به «نگهبانی» داد!
* خودزنی
شاعری روی دلش
مهر «باطل شد»
زد!
* خنده
شاعری اشک نداشت
و لهذا خندید!
* تشویق معده
تاجری پشت تریبون هنر جای گرفت،
گفت: حضار عزیز
عرض بنده سخن‌رانی نیست...
دو – سه ساعت دیگر
معده‌ی آن تاجر
مورد تشویق اهل هنر واقع شد!
* گلچین
شاعری
فاصله‌ی گل‌ها را طی می‌کرد
با نفس، رایحه‌ها را
می‌چید!
* فاتحه
شاعری روی زمین
سیب سرخی را دید
زیر لب فاتحه‌ای خواند و گذشت!
«از شرابه‌های روسری مادرم» یکی از کتاب‌هایی است که بعد از درگذشت دکتر حسینی از سوی مرحوم «قیصر امین‌پور» جمع‌آوری و از سوی انجمن شاعران ایران به چاپ رسید. قیصر امین‌پور در ابتدای کتاب، در مقدمه‌ی آن عنوان کرده است که برای گزینش دفتری از اشعار دکتر حسینی با شعرهایی روبه‌رو شدم که حال و هوا و رنگ و بوی خاصی داشت که در همه‌ی آن‌ها، به‌گونه‌ای سخن از مادری است که گاه چندان نزدیک است که انگار مادری زمینی است و گاه آن‌چنان دور و آسمانی!
شعرهای این مجموعه در وصف حضرت زهرا(س) است. برای نمونه، شعری از شرابه‌های روسری مادرم را می‌خوانیم:
یک عمر
گل‌های دامنش را
با پاک‌ترین زبان‌های زمینی
ستوده بودم
و واژه‌های شکوه‌مند
صیقل‌خورده‌ی تبسم سرشارش بود
شاعرانگی‌ام
ریشه در شرابه‌های روسری بشکوهش داشت
و قامتم
از سروهایی که انگشت او معنی کرده بود
می‌مکید!
تکه تکه اما تاریخی
جای پای بی‌صدایش را بوسیده بودم
و سجده‌ام
بی‌اختیار
می‌چرخید به سمت قبله‌ی لبخندهای بی‌نشانش
شبی مادرم برخاست
و آسمان به سجده فروافتاد
«در ملکوت سکوت» یکی دیگر از کتاب‌های حسینی است. این کتاب اولین کتابی است که مرحوم قیصر امین‌پور از شعرهای سپید و آزاد دکتر حسینی جمع‌آوری و منتشر کرده است.
این کتاب در سال 1386 از نامزدهای کتاب سال بود. در ادامه تعدادی از هایکوواره‌های بهاری این کتاب را می‌آوریم.
صبح
چک بی‌محلی است
چراغ‌های فلورنست
در امضای آفتاب
دست برده‌اند!
*
ایام نوروز
پایتخت خلوت و دو دستش خالی
تابلوی نفیسم
به سرقت رفته است!
*
eمیلم
پر است از پیغام‌های نرسیده
آن‌قدر که فرصت نمی‌کنم حذف‌شان کنم!
«سفرنامه‌ی گردباد» آخرین کتابی است که مرحوم قیصر امین‌پور از میان غزل‌ها، مثنوی‌ها، رباعی‌ها و ترانه‌های دکتر حسینی گردآوری و منتشر کرده است. مثنوی «آب‌ها و مرداب‌ها» از زیباترین شعرهای این مجموعه است که خود می‌تواند سرآغازی در مثنوی اجتماعی باشد.
ماجرا این است: کم‌کم کمیّت بالا گرفت
جای ارزش‌های ما را عرضه‌ی کالا گرفت
احترام یاعلی، در ذهن بازوها شکست
دستِ مردی خسته شد، پای ترازوها شکست
فرق مولای عدالت بار دیگر چاک خورد
خطبه‌های آتشین متروک ماند و خاک خورد
زیر باران‌های جاهل، سقف تقوا نم کشید
سقف‌های سخت، مانند مقوا نم کشید
با کدامین سِحر از دل‌ها محبت غیب شد
ناجوانمردی هنر، مردانگی‌ها غیب شد؟
علاوه بر کتاب‌های گفته‌شده، حسینی در زمینه‌ی ادبیات معاصر عرب، کتاب «نگاهی به خویش» را که مصاحبه‌ای است با شاعران و نویسندگان عرب، به‌طور مشترک با آقای «موسی بیدج» انجام داده است. کتاب «گزیده‌ی شعر جنگ و دفاع مقدس» و کتاب «شقایق‌نامه» نیز از کتاب‌های دیگر استاد است.
در پایان، کوتاه سخن این‌که دکتر سیدحسن حسینی را می‌توان به جرئت یکی از بزرگ‌ترین شاعرانی دانست که با آثار خود نقطه‌عطفی در شعر روزگار خود ایجاد کرده است. شاهد این ادعا نیز تجدید چاپ‌های متعدد کتاب‌های ایشان است.
منابع:
- حسن حسینی(1385)؛ از شرابه‌های روسری مادرم، انجمن شاعران ایران.
- حسن حسینی و احمد نادمی(اردی‌بهشت 1387)؛ شمشیر باستانی شرق با خاطره‌ی شاعر حماسه‌ها و دریغ‌ها، هنر رسانه‌ای.
- حسن حسینی(1385)، براده‌ها، سوره‌ی مهر.
- حسن حسینی(1386)، شاعری در مشعر، تکا.
- سیدحسن حسینی(1382)؛ طلسم سنگ (مجموعه نثرهای عاشورایی)، سوره‌ی مهر.
- سیدحسن حسینی(1386)؛ سفرنامه‌ی گردباد، انجمن شاعران ایران.
- سیدحسن حسینی(1376)؛ بیدل، سپهری و سبک هندی، سروش (انتشارات صداوسیما).
- سیدحسن حسینی(1385)؛ در ملکوت سکوت، انجمن شاعران ایران.
- سیدحسن حسینی(1382)؛ نوشداروی طرح ژنریک، سوره‌ی مهر.
- انجمن شاعران ایران و دفتر شعر جوان؛ اندوه‌یاد شاعر سحرزاد.
)
ارسال نظر در مورد این مقاله