خلاصه‌ای از ورزش چوگان

چوگان، میراث و هنر ایرانی است که قدمت آن بیش از ۳000 سال قبل در این سرزمین می‌رسد. شواهدی در دست است که نشان می‌دهد چوگان کهن‌ترین بازی ورزشی جهان است.

طبق اسناد تاریخی از 860 سال پیش از میلاد مسیح چوگان در ایران باستان رواج داشته است. چوگان بازی است که در تمام دوران شاهنامه، یعنی از زمان کیانیان تا پایان دوران ساسانیان رواج دارد و در هنگام فراقت و جشن‌ها و به‌ویژه در نزد طبقات شهریاران بازی می‌شده است. یکی از دلایل قدرت‌مند بودن ایران در زمان هخامنشیان تبحر سربازان در بازی چوگان بوده است.

کهن‌ترین زمین مسابقه مربوط به این ورزش، میدان نقش جهان اصفهان است که تمام زوایا و اندازه‌های آن منطبق با استاندارد زمین‌های مورد استفاده برای مسابقه‌های چوگان در سراسر جهان است.

چوگان از ایران به چین، ژاپن، کشورهای عربی، تبت و از طریق گورکانیان در قرن 16 میلادی به هندوستان و سریلانکا و سرانجام از انگلستان به اروپا رسید.

همه ‌چیز در مورد چوگان

این ورزش بازی شاهان نامیده شده است (زیرا بیش‌تر در میان پادشاهان و بزرگان رواج داشت) و از ورزش‌های کهن ایرانی است. نام چوگان از نام چوبی که در آن استفاده می‌شود برگرفته شده است. این بازی در ابتدا عنوانی نظامی و جنگی داشت و سوارکاران ایرانی در آن استعداد اسب‌های جنگی خود را به نمایش می‌گذاشتند.

چوگان به هنگام کشورگشایی داریوش اول در هند، در آن سرزمین رواج یافت. اروپاییان در زمان صفویان و در زمان استعمار خود در هند، با این بازی آشنا شدند و آن را در سراسر اروپا پخش کردند. بعدها نیز ورزش‌هایی از قبیل گلف و هاکی پدید آوردند که دسته‌های استفاده شده در این بازی‌ها به همان چوب چوگان برمی‌گردد.

این ورزش در ایران پس از صفویان کم‌کم رو به فراموشی رفت. البته در زمان پهلوی، در ارتباط با اروپاییان، چوگان دوباره مورد توجه قرار گرفت، ولی مانند گذشته رواج نیافت. امروزه سعی می‌شود توجه بیش‌تری به این ورزش نشان داده شود. همچنین اقداماتی برای تأسیس زمین‌هایی سرپوشیده برای زنان انجام شده است.

مشخصه‌های زمین چوگان

طول و عرض زمین چوگان به ترتیب 274 و 145 متر است (البته در کشور ایالات متحده آمریکا و آرژانتین این ابعاد کمی از استاندارد رایج بزرگ‌تر است). طول دروازه نیز 7 متر است.

مدت زمان مسابقه

یک بازی چوگان به 6 دوره زمانی (چوکه) که هر کدام 7 دقیقه است تقسیم می‌شود. البته این استاندارد مربوط به کشور انگلستان است، ولی در آرژانتین و آمریکا این مدت زمان به 8 قسمت تقسیم شده و بین هر چوکه استراحتی معادل ۳ دقیقه و بین دو نیمه 5 دقیقه درنظر گرفته می‌شود.

تعداد بازی‌کنان

در هر تیم 4 نفر بازی می‌کنند. نفر اول یک مهاجم است و کار او نیز حمله و نیز کمک به مدافع است. نفر دوم نیز مهاجم است، ولی وظیفه‌ی او در دفاع مهم‌تر است. نفر سوم که معمولاً بهترین بازی‌کن تیم است، وظیفه دارد تا حرکت‌های دفاعی را به ضد حمله تبدیل کند. نفر چهارم نیز مدافع است و وظیفه دارد توپ را از دروازه دور کند. از آن جایی که چوگان بازی‌ای با روند سریع است، امکان دارد بازی‌کنان یک تیم در قسمت‌های مختلفی از زمین قرار گیرند که مربوط به وظیفه‌ی بازی‌کن دیگر باشد. در این حالت باید وظایف آن بازی‌کن را انجام دهند تا به جای خود بازگردند.

هدف و قوانین بازی

هدف این بازی فرستادن توپ در دروازه‌ی حریف است. هنگامی که توپ از پشت دروازه خارج می‌شود، پرتاب توپ به تیم مورد حمله قرار گرفته تعلق می‌گیرد، مگر این که خود این تیم باعث خارج شدن آن شده باشد. در این صورت به تیم مقابل یک پرتاب آزاد (از 84 متری محل خروج) تعلق می‌گیرد. پس از هر گل، دو تیم، زمین خود را تعویض می‌کنند و داور توپ را در مرکز زمین قرار می‌دهد. در صورتی که دو تیم برابر شوند، وقت اضافی به آن‌ها تعلق می‌گیرد و اولین تیمی که گل بزند برنده اعلام می‌شود. هنگامی که بازی‌کنی به سمت جهتی که توپ در آن پرتاب شده است می‌تازد، تقدم با اوست؛ در صورتی که توپ در سمت راست او باشد. در این صورت هیچ بازی‌کنی اجازه ندارد راه او را سد کند، مگر آن‌که در فاصله‌ی معقولی قرار گیرد که هیچ جای خطری نباشد.

خطاهای ورزش چوگان

1- قطع مسیر سوارکاری که در طول مسیر خود در حال توپ زدن است.

2- ضربه زدن از جهت مخالف (از سمت چپ).

۳- سوارکاری و یا زدن ضربه به شکلی که برای سایر سوارکارها خطرناک باشد.

انواع جریمه‌های بازی چوگان

1- درنظر گرفتن یک گل برای تیم مقابل در صورت برخورد خطرناک و یا خطای عمد در نزدیکی دروازه.

2- زدن یک ضربه‌ی آزاد از فاصله‌ی 27 متری در جهت مخالف دروازه و قرار گرفتن مدافعین در پشت خط دروازه.

مدافعین تنها زمانی اجازه‌ی دخالت دارند که ضربه زده شود.

۳- زدن یک ضربه‌ی آزاد از فاصله‌ی ۳6 متری با همان شرایط.

4- زدن یک ضربه‌ی آزاد از فاصله‌ی 54 متری به طوری که هیج مدافعی تا فاصله‌ی 27 متری نقطه‌ی زدن توپ قرار داشته باشد.

5- زدن یک ضربه‌ی آزاد از وسط زمین (بدون وجود قانونی مانند آفساید در فوتبال).

6- زدن یک ضربه‌ی آزاد از محل وقوع خطا. در این شرایط هیچ مدافعی نباید تا فاصله‌ی 27 متری از نقطه‌ی زدن ضربه قرار داشته باشد.

7- کورنر مانند فوتبال وجود ندارد، ولی حرکتی مشابه به شکل زیر انجام می‌گیرد: یک ضربه‌ی آزاد از فاصله‌ی 54 متری دروازه به این شرط که مدافعین در فاصله‌ی 27 متری از زدن ضربه قرار داشته باشند.

داوری در چوگان

بازی چوگان از سوی دو سرداور و یک داور قضاوت می‌شود. سرداوران برای این‌که در کم و کیف بازی قرار داشته باشند سوار بر اسب هستند. در صورت توافق بین کاپیتان‌های دو تیم می‌توان قضاوت را به دو سرداور واگذار کرد، ولی در صورت عدم توافق بین آن دو، تصمیم‌گیری حکم قطعی به عهده داور سوم است.

شروع مسابقه‌ی چوگان

در ابتدای شروع مسابقه، هر دو تیم در میانه‌ی زمین و پشت خط میانی صف‌آرایی کرده و چیدمان مخصوص به خود را می‌گیرند. سپس داور توپ را از فاصله‌ی 4/6 متری به میان آن‌ها پرتاب می‌کند و بازی با تصاحب توپ از طرف یکی از دو تیم شروع می‌شود.

توقف بازی

توقف مسابقه‌ی چوگان در شرایط معمولی فقط در زمان پایان یک چوکه، جهت استراحت و تعویض اسب‌ها صورت می‌گیرد، ولی اگر در میان یک چوکه یکی از اتفاق‌های زیررخ دهد داور می‌تواند دستور توقف بازی را صادر نماید:

1- زمین خوردن یکی از اسب‌ها در حین مسابقه.

2- مصدوم شدن یک اسب بر اثر سانحه و یا اتفاقی غیرمنتظره برای یکی از اسب‌ها (در صورت زمین خوردن سوارکار از اسب به طوری که اتفاق جدی برای سوارکار رخ نداده باشد، بازی همچنان ادامه خواهد داشت.)

نحوه‌ی ثبت امتیاز

زمانی یک امتیاز برای تیمی ثبت می‌شود که توپ از خط دروازه آشکارا بگذرد و داور صحت آن را تصدیق نماید. در صورتی که توپ به قسمت فوقانی دروازه برخورد کند ثبت امتیاز مشروط به تأیید داور است.

اسب‌های چوگان

در ورزش چوگان معمولاً از اسب‌های کوتاه ‌قد استفاده می‌شود، در یک بازی معمولاً از یک اسب حداکثر در دو چوکه استفاده می‌شود، البته باید بین آن‌ها یک چوکه استراحت به اسب داده شود.

وسایل ضروری اسب در حین مسابقه‌ی چوگان

1- بانداژ برای حفاظت چهار ساق اسب به منظور عدم برخورد ضربه‌های توپ و یا چوب چوگان به ساق‌ها.

2- انتخاب افسار (دهنه، لگام) مناسب جهت کنترل هرچه بهتر اسب در حین مسابقه.

وسایل ضروری سوارکار

1- کلاه ایمنی مخصوص چوگان.

2- دستکش.

۳- شلاق چوگان که اندازه‌ی آن تقریباً معادل 106 سانتی‌متر است و علت آن نیز سهولت استفاده از آن در حین مسابقه است.

4- چکمه‌ی سوارکاری بدون بند.

5- زانوبند.

اندازه‌ی چوب چوگان و توپ

چوب چوگان دارای طولی معادل 129 سانتی‌متر است که انتهای آن به صورت استوانه‌ای است. معمولاً برای ساخت آن از چوب بامبو یا چوب‌های سبک و مقاومی همچون چوب درخت خرمالو استفاده می‌شود. قطر توپ نیز حدود 8/25 سانتی‌متر است و در حدود 127 تا 141 گرم وزن دارد، جنس توپ از چوب بید و یا بامبو است. البته در بازی‌های تمرینی از نوع پلاستیکی و فومی آن هم استفاده می‌شود.﷼