نارین قلعه‌ی میبد- ‌یزد

این بنا که یکی از کهن‌ترین سندهای تاریخی و شهرسازی استان یزد به‌شمار می‌آید، «نارین قلعه» یا «نارنج قلعه» نام دارد و از مهم‌ترین آثار تاریخی پیش از اسلام (مربوط به دوران پارت‌ها یا ساسانیان) به حساب می‌آید که از آن به عنوان دژ یا کهن دژ استفاده می‌شده است. این کهن‌ دژ بر فراز تپه‌ی گلی و مشرف بر شهر «میبد» احداث شده است. گفته شده که قلعه در زمان سلیمان نبی ساخته شده است. تمامی بنا از خشت و گل و به شکل طبقه‌ای و تقریباً در پنج مرحله ساخته شده است. قدیمی‌ترین و پایین‌ترین بخش بنا فضاهایی هستند که در دل زمین کنده شده‌اند و در گویش محلی به آن‌ها «بوکن» گفته می‌شود. به نظر می‌رسد طبقات فوقانی بنا بیش‌تر در دوره‌ی اسلامی بازسازی شده‌اند.

مردم محلی که آن را «نارنج قلعه» می‌نامند، معتقدند که این قلعه در دوران سلیمان پیامبر به دست دیوها بنا شده است و همه‌ی گنج حضرت سلیمان هم این‌جاست. پیچ‌های تو در توی قلعه نشان می‌دهد که این‌جا قبلاً یک شهر پرماجرا بوده است. بعضی‌ها نارین قلعه را همان دژ سفید شاهنامه‌ی فردوسی می‌دانند. بعضی می‌گویند قلعه‌ی نظامی بوده، و برخی با توجه به شکل پنج طبقه‌ی آن، احتمال می‌دهند زیگورات(1) بوده و از آن به عنوان یک مرکز مذهبی و معبد استفاده می‌شده است. خشت‌های بزرگ آن باید یادگاری از دورانی پیش از هخامنشی‌ها باشد.

قلعه‌های بزرگ و مهم یا کهن‌دژها، محل زندگی امیران و پادشاهان بودند و بخشی از آن‌ها که کاخ‌ها و ساختمان‌های دولتی، سلطنتی، معابد، انبارهای اسلحه و آذوقه، محل نشیمن و زندگی نگهبانان و دولتیان قرار داشت، ارگ نامیده می‌شد. اما درباره‌ی کارکرد این قلعه اطلاع صحیحی در دست نیست. با این حال گمان می‌رود این قلعه، هم‌راه با فضای اطراف، مرکز اداری و نظامی شهر بوده باشد. متأسفانه امروزه از این بنا چیزی جز چند دیوار خشتی و بقایای یک قلعه‌ی عظیم باقی نمانده است.

1) زیگورات: بلند و برافراشته ساختن. در تمدن‌های باستانی آسیای غربی معابدی برای خدایان می‌ساختند و مهم‌ترین آن زیگورات نامیده می‌شد و معنای آن صعود به آسمان است.