علمی

مشکل‌های غده‌ّی تیروئید

نویسنده: استیون داوشن

(Steven Dowshen)

مترجم: سیدحسن حسینی

کاترین خیلی متوجه تغییرهایی که در بدنش رخ می‌داد نشد؛ امّا معلمش شد. از زمانی که کلاس ششم را شروع کرده بود خیلی بی‌قرار شده بود. به خود می‌پیچید و عصبی مزاج شده بود. آرام نشستن سر کلاس برایش سخت بود. توجه کردن و تمرکز کردن هم برایش غیر ممکن بود. بالأخره معلم کاترین از پرستار مدرسه خواست با پدرش صحبت کند. پدر کاترین هم متوجه یک سری از تغییرها شده بود. او بیش‌تر از قبل غذا می‌خورد؛ امّا به جای اضافه کردن وزن لاغرتر هم می‌شد. اگرچه زمستان بود، کاترین بسیار عرق می‌ریخت.

پدر به این نتیجه رسید که الآن موقع آن رسیده که کاترین را برای یک سری معاینه‌ی کلّی به دکتر ببرد. برای دکتر کاترین خیلی طول نکشید تا به مشکل او پی ببرد. کاترین در ناحیه‌ی غده‌ی تیروئیدش مشکل داشت. دکتر دقیقاً می‌دانست چگونه به او کمک کند؛ امّا کاترین قبل از هر چیزی یک سؤال در ذهن داشت. غده‌ی تیروئید دیگر چیست؟

غده‌ی تیروئید چیست؟

غدهّ‌ی تیروئید یکی از اعضای بدن است که مواد شیمیایی خاصی تولید می‌کند. به این مواد شیمیایی هورمون می‌گویند. مهم‌ترین هورمون‌هایی که تیروئید تولید می‌کند و به داخل خون رها می‌کند T3  و T4 است. تمام سلول‌های بدن برای داشتن کارآیی خوب و مناسب به هورمون‌های تولید شده در غده‌ی تیروئید نیازمندند. این هورمون‌ها سرعت مصرف انرژی را کنترل می‌کنند. همچنین عامل کلیدی برای رشد کودکان است.

شکل غده‌ی تیروئید مثل یک پروانه یا پاپیون است. جای آن زیر پوست و در قسمت گلوست. تیروئید در بدن مثل بخاری می‌ماند. اگر فعالیت زیادی داشته باشد و هورمون‌هایT3  و T4 زیادی تولید کند دمای بدن بالا می‌رود. اگر هم کم کاری کند، بدن سردتر می‌شود؛ و اگر به اندازه‌ی کافی و مناسب هورمون ترشح کند، دمای بدن معتدل و در درجه‌ی مناسب می‌ماند.

بیماری غده‌ی تیروئید چیست؟

برای غده‌ی تیروئید دو مشکل یا بیماری اصلی وجود دارد. یکی (هایپِر تیروئیدیسم) است که همان پر کاری غده‌ی تیروئید است و در این وضعیت تیروئید بیش از حد مناسب هورمون تولید می‌کند و به خون وارد می‌کند. مشکل دیگر(هایپُو تیروئیدیسم) نام دارد که همان کم کاری غده‌ی تیروئید است و در این وضعیت میزان هورمونی که از این غده ترشح می‌شود کم‌تر از میزان مورد نیاز بدن است. بچه‌ای که به این بیماری مبتلاست نمی‌تواند فعالیت مناسبی داشته باشد.

چرا برخی از بچه‌ها به چنین مشکلاتی دچار می‌شوند؟

دکترها و دندانپزشک‌ها در بیش‌تر موارد دقیقاً نمی‌دانند که چرا بعضی از بچه‌ها به چنین مشکلاتی دچار می‌شوند؛ امّا چیزی که مسلّم و قطعی است این است که اولاً مشکل غده‌ی تیروئید مُسری نیست و از کسی به کس دیگر منتقل نمی‌شود. ثانیاً علت ابتلا به آن خوردن چیز خاصی یا نخوردن آن نیست. بچه‌ای که مشکل تیروئید دارد ممکن است آن را از کسی به ارث برده باشد؛ چون ابتلا به آن می‌تواند در یک خانواده گردش داشته باشد.

نوزادی که به دنیا می‌آید اگر بدون غده‌ی تیروئید متولد شود یا غده‌ی تیروئیدش در طول مدت جنینی به خوبی رشد نکرده باشد، بعد از تولد با کمبود هورمون‌های تیروئید روبه‌رو می‌شود. گاهی وقت‌ها هم مواردی بوده‌اند که نوزاد با غده‌ی تیروئید رشد کرده و کامل به دنیا می‌‌آید، اما این غده نمی‌تواند به خوبی کار کند. عدم استفاده از ید در مواد غذایی، غده‌ی تیروئید را با مشکل مواجه می‌کند. ید ماده‌ای معدنی است که برای غده‌ی تیروئید و تولید هورمون لازم و ضروری است. ید به طور طبیعی در غذاها مخصوصاً غذاهای دریایی یعنی انواع ماهی‌ها و نیز نمک ید دار یافت می‌شود. بعد از این‌که محققان پی بردند ید برای تولید هورمون‌های T3  و T4 لازم است آن را به انواع مختلف نمک افزودند تا اطمینان حاصل شود که انسان‌ها ید کافی به بدن‌شان می‌رسد. به همین خاطر احتمال ابتلای بچه‌ها به مشکل تیروئید به خاطر کمبود ید این روزها بسیار پایین است.

گاهی اوقات نیز برخی از درمان‌های خاص روی غده‌ی تیروئید، عوارض جانبی به جای می‌گذارد و نمی‌گذارد غده به خوبی فعالیت کند.

علائم ابتلا به مشکل تیروئید چیست؟

بچه‌هایی که مشکل پر کاری تیروئید دارند احساس هیجان و بالا و پایین پریدن دارند. آن‌ها نمی‌‌توانند آرام بمانند و روی چیزی تمرکز کنند. کاترین هم همین‌طور بود. ضربان قلب این بچه‌ها سریع است و دستان‌شان ممکن است لرزش پیدا کند. آن‌ها زیاد عرق می‌ریزند و خوابیدن‌شان با مشکل مواجه می‌شود. اگرچه این بچه‌ها اشتهای زیادی به غذا دارند، نه تنها وزن‌شان زیاد نمی‌شود؛ بلکه با کاهش وزن نیز روبه‌رو می‌شوند. در برخی موارد بچه‌ها مبتلا به پرکاری تیروئید نگاه‌های خیره‌ای دارند و چشمان‌شان بیش از حد باز می‌شود. انگار همیشه ترسان‌اند و حتی در بعضی موارد مشاهده شده که چشمان کمی از حدقه بیرون می‌زنند.

آن دسته از بچه‌هایی که با مشکل کم کاری تیروئید دست و پنجه نرم می‌کنند فرآیند رشدشان با سرعت کم‌تری صورت می‌گیرد و حتی ممکن است هنگام بلوغ، علایم بلوغ و بزرگ‌سالی و تغییرهای مقتضای بلوغ را در خود نداشته باشند، مگر این‌که تحت درمان بروند و هورمون‌های بدن‌شان را تأمین کنند. دکتر با مقایسه‌ی فرآیند رشد بچه‌ها با نمودار استاندارد رشدشان می‌تواند به این نتیجه برسد که فرد دچار کم کاری غده‌ی تیروئید است. اگرچه کم کاری تیروئید ممکن است فرد را دچار اضافه وزن کند، نمی‌توان گفت همه‌ی بچه‌هایی که چاق هستند تیروئیدشان کم کار است.

«گواتر» علامت دیگری از بیماری تیروئید است. گواتر وضعیتی است که در آن غده‌ی تیروئید متورم و بزرگ می‌شود. گواتر در هر دو صورت کم کاری و پر کاری تیروئید اتفاق می‌افتد. بعضی وقت‌ها هم در غده‌ی تیروئید قلنبه یا توده‌ی دیگری ظاهر می‌شود و نشان‌گر آن است که تیروئید دچار اختلال شده است.

دکتر چه کاری برای درمان مشکل انجام می‌دهد؟

وقتی کاترین به دکتر مراجعه کرد، دکتر با معاینه‌ی غده‌ی تیروئیدش متوجه شد او گواتر دارد. وقتی میزان هورمون‌های داخل خونش را اندازه گرفت، پی برد هورمون زیادی در خون او وجود دارد.

در بیش‌تر مواردی که بچه‌ها عارضه‌ی تیروئید دارند، دکتر لازم نیست غیر از آزمایش فیزیکی و آزمایش خون، کار خاص دیگری انجام دهد تا به مشکل پی ببرد؛ امّا گاهی اوقات، مخصوصاً موقعی که در غده‌ی تیروئید قلنبگی و توده‌ی اضافی وجود دارد، دکتر ممکن است آزمایش‌های دیگری تجویز کند؛ همچون آزمایش فراصوت یا یک اسکن ویژه به نام اسکن تیروئید که چیزی شبیه آزمایش با اشعه‌ی ایکس است.

اگر آزمایش‌ها نشان دهند که فرد به پرکاری تیروئید دچار است، دکتر معمولاً با نسخه‌ای از دارو‌هایی که تیروئید را از فعالیت بیش از حد می‌اندازد شروع می‌کند؛ اما اگر بعد از دو سال مشکل بچه‌ برطرف نشد، دکتر با مشورت فرد بیمار و خانواده‌اش درمان‌های دیگری را انتخاب می‌کند تا برای همیشه غده‌ی تیروئید را کوچک و ضعیف کند، یا حتی می‌تواند عمل جراحی را انجام دهد و طی آن بخشی از غده را بردارد.

درمان پر کاری تیروئید هر طور که باشد می‌تواند این مشکل را تحت کنترل درآورد و علائم آن محو خواهند شد. فرد مبتلا به پرکاری غده‌ی تیروئید لازم است که معمولاً سالی دو بار آزمایش خون دهد تا مشخص شود درمان نتیجه داده است و یا سطح هورمون خون او به اندازه‌ی مناسب رسیده است یا خیر.

آزمایش‌های خون برای تشخیص کم کاری تیروئید نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. تمام نوزادان بعد از این‌که به دنیا می‌آیند از آن‌ها آزمایش خون گرفته می‌شود تا معلوم شود مشکلی در غده‌ی تیروئیدشان ندارند؛ حتی اگر علائم خاصی از خود نشان ندهند. درمان نوزادانی که به کم کاری تیروئید مبتلایند در هفته‌های اول زندگی‌شان بسیار مهم است. در غیر این صورت کودک به صورت نرمال رشد نمی‌کند.

خبر خوب این است که کم کاری تیروئید به آسانی درمان می‌شود. بچه‌های مبتلا به کم کاری تیروئید مجبور خواهند بود هر روز قرص بخورند؛ اما علایم این بیماری به زودی از بین خواهد رفت. شاید بعضی از آن‌ها مجبور باشند در سال‌های دیگر زندگی‌شان نیز دارو بخورند؛ اما این راه آسان و ساده‌ای است برای مطمئن شدن از این‌که هورمون‌های مورد نیاز برای رشد بدن‌شان به اندازه‌ی مناسب تولید و ترشح می‌شود. بچه‌هایی که تیروئیدشان کم کار است، پس از این‌که تحت درمان قرار می‌گیرند قد و وزن مناسب خود را دوباره‌ به دست می‌آورند. زمان بلوغ هم فرآیند ورود به نوجوانی‌شان مانند کودکان نرمال خواهد بود. این بچه‌ها نیز مانند بچه‌های مبتلا به پرکاری غده‌ی تیروئید لازم است سالی یک یا دوبار آزمایش خون بدهند تا مشخص شود آیا درمان مثمر ثمر بوده است یا خیر.

با کمی مواظبت و مراقبت می‌‌توان مشکل‌های تیروئید و دلایل ایجاد آن‌ها را تحت کنترل و مدیریت درآورد. حال پایان آن چه خواهد بود؟ شما دوباره سلامت و احساس خوب خود را به دست می‌آورید.