داستان یک بنا

عمارت ایل گلی

سیدعلی اکبر رضوی

شاید اگر تا به حال برای سفر به شمال غرب کشورمان سفر کرده باشید، خوب بدانید که برای دیدن همه‌ی جاذبه‌‌های آن‌جا هر چه‌قدر هم وقت بگذاری باز هم کم است. در این میان استان آذربایجان شرقی و به‌خصوص شهر تبریز به تنهایی شاید به اندازه‌ی یک کشور جاذبه برای دیدن و لذت بردن داشته باشد. شهر تبریز، همواره در طول تاریخ ایران موردتوجه پادشاهان و حاکمان سرزمین‌مان بوده‌است. اول به دلیل موقعیت جغرافیایی  و استراتژیک حساس آن، و دوم به‌خاطر آب‌و‌هوای مطلوب و چشم‌اندازهای منحصر به فرد آن منطقه است. ضمن این‌که آذربایجان مهد یکی از قدیمی‌ترین اقوام ایرانی (آذری) است که همواره در سرنوشت کشورمان نقش‌های مهمی را ایفا کرده‌اند. خانه‌ی مشروطیت تبریز، عمارت شهرداری تبریز، ربع رشیدی، بنای خلعت‌پوشان، مقبرة‌الشعرای تبریز، موزه‌ی آذربایجان و... همه گواه این گذشته‌ی پرتلاطم آذربایجان و تبریز هستند؛ اما در این میان، عمارت ایل گلی، که یکی از شاه‌کار‌های هنری قرن‌های گذشته‌ی تبریز است، حکایتی دیگر دارد.

کاخ ایل گلی به معنای استخر مردم، در گذشته، شاه گلی، یعنی استخر شاه نام داشت. در دامنه‌ی تپه‌ای در جنوب شرقی تبریز، منطقه‌ای سرسبز با درختانی سال‌خورده و قدبلند قرار دارد. سال‌ها قبل در زمان سلطه‌ی آق‌قویونلوها بر این سرزمین، پادشاهان این‌جا را برای خوش‌گذرانی و تفریح بسیار مناسب دیدند. برای همین استخری بزرگ به مساحت 54675 متر مربع، پایین همان درخت‌ها و تپه‌ی زیبا ساختند. معماران خوش‌ذوق و خوش‌سلیقه‌ی ایران هم پیشنهاد دادند تا با یک ابتکار جالب، وسط همین استخر بزرگ، یک کاخ هم برای لذت بردن دو چندان آن‌ها بنا کنند. برای این‌کار با یک راه که شبیه پیاده‌رو یا خیابان است، مسیری تا وسط استخر ایجاد کردند و همان‌جا عمارت باشکوهی شبیه به یک شبه جزیره بنا کردند.

به مرور که می‌گذشت و حاکمان و درباریان، مزه‌ی این عمارت بیش‌تر زیر زبان‌شان می‌رفت، بناها و زیبایی‌هایی اضافه می‌کردند؛ به‌خصوص در دور‌ه‌ی صفویه و قاجاریه تغییر‌های عمده‌ای در ساختمان بنا به‌وجود آمد؛ مثلاً تپه‌ی پشت استخر را به صورت پلکانی شیب دادند تا منظره‌ی ایل‌گلی زیباتر شود. بنای وسط آن را هم دو طبقه کردند و به آن گچ‌کاری‌ها و تزییناتی اضافه کردند. متخصصان رشته‌ی گردش‌گری، بنایی مانند ایل گلی را یکی از جذاب‌ترین مکان‌ها برای بازدید و تفریح می‌دانند.

پس از انقراض دوره‌ی قاجاریه و روی کار آمدن پهلوی، در مراقبت و نگه‌داری از عمارت ایل گلی سهل‌انگاری شد. سرانجام در سال 1346 خورشیدی به خاطر رطوبت زیاد ناشی از آب استخر، بنای وسط استخر خراب شد؛ اما سه سال بعد مجدداً کاخ دو طبقه‌ای با همان سبک و سیاق عمارت قدیمی ساخته شد.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی هم، پس از چند سال تعطیلی با تعمیر و احیای قسمت‌هایی از آن، و نیز با تغییر نام آن از شاه گلی به ایل گلی، دوباره بازگشایی شد و در اختیار بازدید عمومی قرار گرفت.